Στο εργαστήριο καλών πρακτικών ενσωμάτωσης των τεχνών στην εκπαιδευτική πράξη, παρουσιάστηκε η τριετής συνεργασία μαθητών του Πειραματικού Δημοτικού Σχολείου του Παν/μίου Αθηνών με το παραδοσιακό μαθητικό σύνολο «Προσήλιον» του Πειραματικού Μουσικού Γυμνασίου-Λυκείου Παλλήνης σε τέσσερα μεγάλα καινοτόμα πολιτιστικά προγράμματα, τα οποία υλοποιήθηκαν μέσω ενδοσχολικής συνεργασίας δασκάλων διαφορετικών ειδικοτήτων (Γλώσσας-Λογοτεχνίας, Μουσικής, Εικαστικών, Χορού) και διασχολικής συνεργασίας  μαθητών και δασκάλων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Σκοπός του εργαστηρίου ήταν η παρουσίαση και διάχυση μιας τέτοιας δράσης ως μια πετυχημένη πρακτική συνεργασίας που επιφέρει καρπούς σε όλα τα συναλλασσόμενα μέλη –μαθητές και δασκάλους- σε επίπεδα που άπτονται τόσο σε συγκεκριμένους μαθησιακούς και διδακτικούς στόχους όσο και σε τομείς που αφορούν την επαγγελματική ικανοποίηση και ανατροφοδότηση αλλά και τη συναισθηματική ευεξία που προέρχεται από την ομαδική εργασία και αφορά μικρούς και μεγάλους εμπλεκόμενους.

Στο πρώτο μέρος έγινε αναφορά στις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε η συνεργασία, τη στοχοθεσία της και τους τρόπους υλοποίησής της και περιγράφηκε αναλυτικά ένα από τα συνεργατικά πολιτιστικά - διαθεματικά προγράμματα που «έτρεξαν» και τα δυο σχολεία, την σχολική χρονιά 2016-17, με τίτλο «Όλος ο χρόνος γιορτή».

Με βασικούς άξονες τη Γλώσσα και τη Μουσική, οι μαθητές των δυο σχολείων διδάχτηκαν παραδοσιακά  ελληνικά τραγούδια που σχετίζονταν με έννοιες του Χρόνου (μέτρηση, έμβια ανάπτυξη, γιορτές, εθιμικά δρώμενα κ.λπ) και του Γλεντιού, ως κοινωνικής πρακτικής των γιορτών στον κύκλο του χρόνου, τα οποία απέδωσαν σε κοινά μαθήματα στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς και σε κοινές σχολικές εκδηλώσεις.

Οι μαθητές του Μουσικού Σχολείου, στο πλαίσιο του παραδοσιακού συνόλου μουσικής στο οποίο συμμετείχαν, διδάχτηκαν από τους επιβλέποντες καθηγητές παραδοσιακών οργάνων τις ιστορίες και τις μουσικές των τραγουδιών που επιλέχτηκαν, παράλληλα με την τεχνική του οργάνου τους, τη ρυθμολογία και την ενορχήστρωσή τους.

Οι μαθητές του Δημοτικού συμμετείχαν στο πρόγραμμα με τη διδασκαλία τραγουδίσματος, χορού και κινήσεων των ίδιων τραγουδιών, ενώ το πρόγραμμα διαχεόταν διαθεματικά στα μαθήματα των Εικαστικών και της Λογοτεχνίας από δασκάλους ειδικοτήτων, αλλά και της Γλώσσας, των Μαθηματικών, της Μελέτης Περιβάλλοντος και της Μουσικής από την υπεύθυνη δασκάλα του τμήματος. Οι μικροί μαθητές έμαθαν να μετράνε τον χρόνο και την ώρα, να παρατηρούν τις αλλαγές του χρόνου πάνω στα έμβια όντα και τις εναλλαγές των εποχών στην φύση. Διάβασαν και επεξεργάστηκαν σχετικά λογοτεχνικά κείμενα, παροιμίες, ιστορίες και θρύλους που σχετίζονταν με την έννοια του χρόνου και απέδωσαν εικαστικά με ποικιλία υλικών και τεχνοτροπιών τα σχετικά θέματα, καθοδηγούμενοι από την  δασκάλα Εικαστικών και την διευθύντρια που ήταν υπεύθυνη για την ώρα φιλαναγνωσίας. Παράλληλα, έμαθαν έθιμα και παραδόσεις που σχετίζονται με τις γιορτές στον κύκλο του χρόνου, έκαναν τις σχετικές κατασκευές και απέδωσαν ξεχασμένα κάλαντα, τραγούδησαν, χόρεψαν και δραματοποίησαν παραδοσιακά τραγούδια.

Σκοπός του προγράμματος ήταν να ευαισθητοποιήσει μικρούς και μεγάλους μαθητές στην έννοια του Χρόνου, να καλλιεργήσει μέσω των τεχνών την αισθητική τους έκφραση και να ενεργοποιήσει την αίσθηση πως η κάθε μέρα που κυλάει είναι σημαντική και μοναδική και, πως στις όμορφες ή τις δύσκολες στιγμές, η Μουσική, το Θέατρο, η Ζωγραφική, ο Χορός, η Λογοτεχνία και κυρίως οι  Φίλοι μας μπορούν να γίνουν στήριγμα μιας ζωής με χαμόγελο.

Tα οφέλη ήταν πολλαπλά στους μαθητές/τριες καθώς διαπιστώθηκε ότι καλλιεργήθηκαν και αναπτύχθηκαν δεξιότητες σε πολλούς τομείς, τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο. Θεωρούμε πως το όλο εγχείρημα συνέβαλε σε αυτό που συχνά αναφέρεται ως  “πολύπλευρη ανάπτυξη” του κάθε μαθητή. Οι μεγάλοι μαθητές του Μουσικού Σχολείου φάνηκε να εμπνεύστηκαν από τον ενθουσιασμό των μικρών, ενώ οι μικροί μαθητές είχαν την ευκαιρία να πάρουν πολλά μαθήματα από την όσμωσή τους με τους μεγάλους και την πολύπλευρη εμπλοκή τους με τις Τέχνες.

Η ιδιαιτερότητα του προγράμματος πάντως, ήταν στην σύμπραξη τόσων πολλών ανθρώπων, μια εμπειρία απ’ την οποία έχει κανείς να κερδίσει πολλά, αλλά δεν είναι πάντα εύκολο να βιώσει και μάλιστα με επιτυχία. Οι συνεργασίες στον χώρο των Τεχνών (και όχι μόνον) στην Εκπαίδευση, αν και προτείνονται θεωρητικά,  συναντούν συχνά τεράστιες δυσκολίες. Στη δική μας περίπτωση ξεπεράσαμε τις δυσκολίες των αποστάσεων, των διαφορετικών ηλικιών, των προσωπικών προβολών και των ανταγωνισμών. Η φιλία, η αλληλοεκτίμηση, ο σεβασμός και η κοινή αντίληψη πως το σχολείο μπορεί να γίνει πράγματι ο ζωτικός χώρος που εξελισσόμαστε, μικροί και μεγάλοι, ήταν το βασικό κλειδί για την πραγμάτωση αυτής της συνεργασίας.

Στο δεύτερο μέρος του εργαστηρίου, οι μικροί και οι μεγάλοι μαθητές απέδωσαν ζωντανά τραγούδια του πολιτιστικού εκπαιδευτικού προγράμματος.

1. A.Anshel, D.A.Kipper, "The Influence of Group Singing on Trust and Cooperation", Journal of Music Therapy, XXV 3 (1988), p.145-155.
2. J. W.Falioni, " Music as means to enhance cultural awareness and literacy in the foreign language classroom", Mid-Atlantic Journal of Foreign Language Pedagogy 7 (1993) , p.97-108 (Eric Document Reproduction No. ED 355 796)
3. S.Hallam, "The power of music: Its impact on the intellectual, social and personal development of children and young people", International Journal of Music EducationaI 28 (2010), p. 269-289. 
4. A.C,North, M.Tarrant,  D.J.Hargreaves,  " The effects of music on helping behavior: a field study", Environment and Behavior 36 (2004), p.266-275.
5. G.Welch, P.Adams, How is music learning celebrated and developed? [BERA Professional User Review], British Educational Research Association,Southwell, Notts, 2003
6. G. Welch, "We are musical", International Journal of Music Education 2005, p.23, 117
7. H.Ματσαγγούρας, Η διαθεματικότητα στη σχολική γνώση. Εννoιoκεντρική αναπλαισίωση και σχέδια εργασίας, Γρηγόρη, Αθήνα, 2004
8. Μ.Σωτηροπούλου –Ζορμπαλά, Κάθε μέρα πρεμιέρα. Αισθητική προσέγγιση της Γνώσης στο Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό Σχολείο, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2007 .
9. Γ. Φλουρής, "Από το παραδοσιακό σχολείο στο σχολείο των πολλαπλών τύπων νοημοσύνης: Μια πρόκληση για το μέλλον", Εμ.Κασσωτάκης, Γ. Φλουρής(επιμ.), Εκπαιδευτικά Ανάλεκτα: Τιμητικός Τόμος για το Βύρωνα Γ. Μασσαλά, Ατραπός, Αθήνα, 2005, σ.487-516.
10. Σ.Χρυσοστόμου, Η μουσική στην Εκπαίδευση – Το δίλημμα της διεπιστημονικότητας,Παπαγρηγορίου- Νάκας, Αθήνα, 2005

Η Αγγελική Κωνσταντακοπούλου γεννήθηκε  στην Αθήνα, όπου διαμένει και εργάζεται ως δασκάλα Γενικής Αγωγής στην δημόσια Πρωτοβάθμια Εκπ/ση και μουσικός. Είναι πτυχιούχος κλασικής κιθάρας (τάξη Κώστα Γρηγορέα). , κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος του ΤΕΕΑΠΗ Παν/ μιου Πατρών με ειδίκευση στον «Λόγο, Τέχνη και Πολιτισμό στην Εκπ/ση» και η έρευνά της αφορούσε στη θέση και το ρόλο του τραγουδιού στα σχολικά εγχειρίδια της Α΄ και Β΄ Δημοτικού. Είναι υποψήφια διδάκτορας του τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ε.Κ.Π.Α. Η διδακτορική της διατριβή μελετά τις επιδράσεις εκπαιδευτικού προγράμματος με Ποιήματα και Τραγούδια στην διδασκαλία Πρώτης Ανάγνωσης στην Α΄ Δημοτικού. Τα ερευνητικά και εκπαιδευτικά της ενδιαφέροντα αφορούν στην ενσωμάτωση της Μουσικής και των άλλων Τεχνών στην Εκπαίδευση.

Ο Στέλιος Κατσιάνης γεννήθηκε στα ∆ολιανά Αρκαδίας, όπου πέρασε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια. Κατάγεται από οικογένεια παραδοσιακών µουσικών και είχε πρώτο δάσκαλο τον πατέρα του. Φοίτησε στη σχολή του Συλλόγου προς διάδοσιν της Ελληνικής Μουσικής  του Σίµωνα Καρά και ήταν µέλος της ορχήστρας του Συλλόγου, παίζοντας ούτι, πολίτικο λαούτο και ταµπουρά. Σπούδασε Θεωρία της Ευρωπαϊκής Μουσικής και Βυζαντινή Μουσική.

Εργάζεται ως καθηγητής ταµπουρά και λαούτου στο Πειραµατικό Μουσικό Γυµνάσιο-Λύκειο Παλλήνης από το 1989. Συμμετείχε στην ομάδα αξιολόγησης των Προγραμμάτων Σπουδών των Μουσικών Σχολείων για τον Ταμπουρά, την Παραδοσιακή Μουσική και τα Μουσικά Σύνολα και στη συγγραφική ομάδα του εγχειριδίου εκμάθησης ταµπουρά.

Είναι µόνιµος συνεργάτης του Αρχείου Ελληνικής Μουσικής στις συναυλίες και τις ηχογραφήσεις του και συµµετέχει ως μουσικός σε μουσικά σχήματα στην Ελλάδα και το εξωτερικό με δίσκους και συναυλίες. Είναι μουσικός παραγωγός τηλεόρασης και ραδιοφώνου. Δημιούργησε και διεύθυνε την παραδοσιακή ορχήστρας «Θρία» του Δήµου Ασπροπύργου, ενώ συµµετείχε ως σολίστ στη δισκογραφική σειρά «Ελληνικά παραδοσιακά όργανα» και «Έλληνες Ακρίτες» (FmRecords) και σε συναυλία του Μέγαρο Μουσικής Αθηνών για τους Έλληνες δεξιοτέχνες του λαούτου.

Η Μαρία Θεοφανίδη γνώρισε τον κόσμο της παραδοσιακής και βυζαντινής μουσικής από τους Χρίστο και Γιάννη Τσιαμούλη. Δάσκαλός της στο πολίτικο λαούτο ήταν ο Περικλής Παπαπετρόπουλος, ενώ παρακολούθησε κύκλους μαθημάτων με θέμα ‘’Τα μακάμια της Κωνσταντινούπολης’’ με τον Χάρη Λαμπράκη. Ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη βυζαντινή μουσική με τον Γιάννη Αρβανίτη. Είναι διπλωματούχος κλασσικής κιθάρας (τάξη Νότη Μαυρουδή) και πτυχιούχος της Γαλλικής γλώσσας και φιλολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Από το  1996 διδάσκει ταμπουρά και πολίτικο λαούτο στο Πειραματικό Μουσικό Γυμνάσιο-Λύκειο Παλλήνης.

Έχει λάβει μέρος στις ηχογραφήσεις και τις συναυλίες του Αρχείου Ελληνικής Μουσικής. Ήταν μέλος της ορχήστρας παραδοσιακής μουσικής ‘’Θρια’’ και το 2012 πήρε μέρος ως σολίστ  στην συναυλία του Μεγάρου Μουσικής για τους Έλληνες δεξιοτέχνες του λαούτου.

Η Ρένα Αβαγιανού γεννήθηκε στην Αθήνα όπου ζει και εργάζεται. Είναι απόφοιτη της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Σπούδασε ζωγραφική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας στο εργαστήριο του Δ. Κοκκινίδη και χαρακτική στο εργαστήριο του Γ. Μήλιου. Παρακολούθησε το μεταπτυχιακό πρόγραμμα Βιομηχανικού Σχεδιασμού του Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ.

Έχει πραγματοποιήσει πέντε ατομικές εκθέσεις ζωγραφικής. Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το 2011 διακρίθηκε με βραβείο Ζωγραφικής στον διαγωνισμό εικαστικών του Φεστιβάλ των δύο κόσμων στο Σπολέτο στην Ιταλία. Έργα της υπάρχουν σε πολλές ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Για το καλλιτεχνικό έργο της υπάρχει λήμμα στο Διεθνές Λεξικό Καλλιτεχνών (International Dictionary of Artists 2011, World Wide Art Books). ‘Έχει συμμετάσχει με εισήγηση στο συνέδριο που διοργάνωσε το Ι.Ε.Π. και  η Στέγη γραμμάτων και Τεχνών το 2015: «Τέχνη & Εκπαίδευση: Διδακτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις στο σχολείο του 21^ου αι»,

Εργάστηκε ως αρχιτέκτονας και ως βιομηχανικός σχεδιαστής και δίδαξε ως εικαστικός σε Ι.Ε.Κ. Από το 2000 διδάσκει μαθήματα Εικαστικών στην δημόσια Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, και από το 2016 υπηρετεί στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η Κωνσταντίνα Κυριαζή γεννήθηκε στην Αθήνα. Αποφοίτησε από το Πειραματικό Μουσικό Γυμνάσιο-Λύκειο Παλλήνης, όπου αναπτύχθηκε το ενδιαφέρον της για το Παραδοσιακό βιολί. Σπουδές Κλασικού βιολιού ξεκίνησε στο Εθνικό Ωδείο με τον Γιάννη Ζευγώλη και πήρε το Δίπλωμά της.στην τάξη του Παντελή Δεσποτίδη. Είναι απόφοιτος του τμήματος Μουσικών Σπουδών του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών Κρήτης, ασχολήθηκε με την μουσική καταγραφή. Είναι διπλωματούχος Βυζαντινής Μουσικής με δασκάλους τον Βασίλη Μπαραμπούτη και Ιωάννη Αρβανίτη και έχει τίτλους στα Ανώτερα Θεωρητικά Ευρωπαϊκής Μουσικής με τον Κουντζαγιώτη Φώτη. Διδάσκει βιολί από το 2002 στο Πειραματικό Μουσικό Γυμνάσιο-Λύκειο Παλλήνης.

Από το 2011 συμμετέχει ενεργά στην εξέλιξη του σχολικού παραδοσιακού μουσικού συνόλου «Προσήλιον». Ως βιολίστρια έχει συνεργαστεί με πολλά χορευτικά συγκροτήματα το (Λύκειο Ελληνίδων Αθήνας, Λύκειο Ελληνίδων Καλαμάτας Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών),  καθώς και με καλλιτέχνες από την ελληνική Παραδοσιακή, Έντεχνη και Ροκ μουσική σκηνή. Δισκογραφικά έχει συνεργαστεί με το Κέντρο Αιγαιακών Λαογραφικών και Μουσικολογικών Ερευνών, με το Αρχείο Ελληνικής Μουσικής και με άλλους καλλιτέχνες. Έχει εκδώσει δύο ποιητικές συλλογές και προσεχώς αναμένεται η έκδοση της τρίτης.

Η Φανή Τσιαμπάση γεννήθηκε στα Δολιανά Αρκαδίας. Σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου Κρήτης, στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Ε.Κ.Π.Α., ενώ μετεκπαιδεύτηκε στο Μαράσλειο Διδασκαλείο και στην Ανώτατη Παιδαγωγική Σχολή Ludwigsburg Γερμανίας. Με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (Ι.Κ.Υ.) έκανε τις μεταπτυχιακές της σπουδές και το 2012 ανακηρύχθηκε διδάκτωρ του Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τα κύρια επιστημονικά και ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στο πεδίο της θεωρίας και διδακτικής της Λογοτεχνίας. Έχει συμμετάσχει ως εισηγήτρια σε συνέδρια και σεμινάρια και έχει αρκετές δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και Πρακτικά Συνεδρίων.

Εργάζεται στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και έχει υπηρετήσει ως δασκάλα σε σχολεία της Αθήνας και της περιφέρειας και σε Τμήματα Μητρικής Γλώσσας της Γερμανίας, ενώ τα τελευταία χρόνια, ως διευθύντρια, σε Δημοτικά Σχολεία της Αθήνας