Στα μέλη της ομάδας που συμμετείχαν  έγινε μια παρουσίαση της εφαρμογής της εικαστικής θεραπείας στο πλαίσιο του σχολείου και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε ένα σύντομο σε χρονική διάρκεια εργαστήριο προκειμένου να γίνει κατανοητή η εφαρμογή. Τονίστηκε ότι το συντονισμό αντίστοιχων εργαστηρίων μπορεί να έχει μόνο ένας εκπαιδευμένος Εικαστικός Ψυχοθεραπευτής. Με την κατασκευή μιας “κορώνας” από χαρτόνι που μπορεί να φορά στο κεφάλι ο/η δημιουργός, ενθαρρύνεται η συζήτηση αναφορικά με συναισθήματα που απεικονίζονται συμβολικά σε κάθε έργο “κορώνα”.   

Η Εικαστική Θεραπευτική Παρέμβαση, με τη μορφή του Εικαστικού Εργαστήριου Αυτογνωσίας & Έκφρασης Εφήβων, με κατάλληλα μελετημένες δραστηριότητες είτε σε ομαδικό είτε σε ατομικό επίπεδο καθώς και με μια συνολική μελέτη που αφορά τους ειδικούς πολιτισμικούς και οικογενειακούς παράγοντες συμβάλει ουσιαστικά στην ακαδημαϊκή αποτελεσματικότητα, στον αυτοέλεγχο της συμπεριφοράς του μαθητή, σε θετικές σχέσεις ανάμεσα στους μαθητές, αλλά και ανάμεσα στον μαθητή και στον δάσκαλο και τέλος στη συνεργασία του σχολείου με την οικογένεια. Η εικαστική θεραπευτική παρέμβαση εντός του σχολείου παραμένει άμεσα συνδεδεμένη με τη σχολική πραγματικότητα του μαθητή, εκείνο το χώρο δηλαδή στον οποίο συμβαίνουν οι «εγκλωβισμοί» ή οι «κρίσεις» (Κουρκούτας, Xavier, 2014), όλα εκείνα τα «δύσκολα» συναισθήματα τα οποία ο έφηβος ή το παιδί αδυνατεί να εκφράσει με λόγια.

Χαρτόνι γκουσέ 35x50cm για την κατασκευή της κορώνας, λαδοπαστέλ, ξηροπαστέλ, μαρκαδόροι, ξυλομπογιές, ψαλίδια, κόλλες και υλικά για κολάζ (υφάσματα, χαρτιά, περιοδικά κτλ).

Είχαμε στη διάθεσή μας δυο ώρες. Την πρώτη ώρα έγινε η παρουσίαση των συντονιστριών και μια εισαγωγή στην Εικαστική Θεραπεία καθώς και περιγραφή της διαδικασίας που θα ακολουθήσει, δηλαδή η εικαστική κατασκευή μιας «κορώνας» η οποία θα συμβολίζει ένα συναίσθημα. Για την εισαγωγική συζήτηση δίνεται χρόνος περίπου 20 λεπτών. Στη συνέχεια  τα μέλη της ομάδας επέλεξαν μια λέξη/συναίσθημα και ξεκινούν τη διαδικασία της κατασκευής της κορώνας, ενώ δεν τους δίνεται καμία οδηγία ως προς την κατασκευή ή κάποιου είδους επιθυμητό αποτέλεσμα. Τους παρέχονται υλικά όπως: χαρτόνι γκουσέ 35x50cm, λαδοπαστέλ, ξηροπαστέλ, μαρκαδόροι, ξυλομπογιές, ψαλίδια, κόλλες και υλικά για κολάζ (υφάσματα, χαρτιά, περιοδικά κτλ). Η μόνη οδηγία που δίνεται είναι πως χρειάζεται να μπορεί να στερεωθεί στο κεφάλι. Αρκετοί τελικά επιλέγουν μια κατασκευή τύπου μάσκας -κρύβουν δηλαδή το πρόσωπό τους- αντί για την κατασκευή της κορώνας. Επειδή ο χρόνος είναι περιορισμένος, το γεγονός ότι υπάρχουν δυο «βοηθοί» να συντονίσουν την εικαστική κατασκευή διευκολύνει όλη τη διαδικασία σε μεγάλο βαθμό και είναι σημαντικό να τονιστεί πως αυτό ακριβώς είναι ένα από τα πλέον ισχυρά εφόδια του προγράμματος, δηλαδή η συνεργασία μέσα από την ταυτόχρονη συνύπαρξη των εικαστικών «βοηθών». Επιπλέον λειτουργεί και σε ένα δεύτερο επίπεδο ως μια συμβολική αναπαράσταση της λειτουργίας της ομάδας και της καλής συνεργασίας.

Τη δεύτερη ώρα ακολουθεί η συζήτηση. Τα μέλη φορούν τις κορώνες και ξεκινά η αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Αναζητούν και προσπαθούν να αναγνωρίσουν το συναίσθημα που έχει «κατασκευάσει» ο Άλλος. Πολλές φορές το συναίσθημα είναι απολύτως αναγνωρίσιμο, άλλες πάλι φορές αυτό που ήθελε να επικοινωνήσει το μέλος είναι κρυπτογραφημένο ή πολλές φορές τα άλλα μέλη διακρίνουν ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που ήθελε αρχικά να εκφράσει ο δημιουργός. Σε αυτές ειδικά τις περιπτώσεις «παραμένουμε» στη συζήτηση της ομάδας, καλώντας όλους να προτείνουν ποιες θα ήταν οι κατάλληλες εικαστικές «διορθώσεις» στην κορώνα ώστε η κατασκευή να ανταποκρίνεται οπτικά στο συναίσθημα. Είναι η στιγμή στην οποία εμφανίζονται οι πιθανές δυσκολίες στις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη, είτε ατομικά, είτε ως η δυναμική της ομάδας.

Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται μια συζήτηση/επανόρθωση των σχέσεων που πιθανόν να είναι σε κρίσιμο σημείο, ενώ είναι διακριτές οι ατομικές περιπτώσεις για τις οποίες ενδεχομένως να είναι απαραίτητη ψυχολογική υποστήριξη. Ωστόσο, αυτή η διαδικασία χρησιμοποιεί το συμβολικό λόγο των τεχνών. Έτσι η θεραπευτική παρέμβαση δεν παραβιάζει τον ευαίσθητο ψυχικό κόσμο των μελών.

 Το σημαντικό πλεονέκτημα της εικαστικής θεραπευτικής παρέμβασης είναι η δυνατότητα που παρέχει στο παιδί/έφηβο να εκφράσει αυτά που αισθάνεται και τον προβληματίζουν χωρίς να χρειάζεται να «μιλήσει» κυριολεκτικά. Πολλά παιδιά είναι ντροπαλά ή αποτραβηγμένα από τους συμμαθητές τους, ενώ τα μικρότερα παιδιά τα οποία έχουν περιορισμένο λεξιλόγιο καταφέρνουν με τη ζωγραφική τους να περιγράψουν περισσότερα. Η ίδια η διαδικασία έχει θεραπευτικές ιδιότητες ενώ με τη βοήθεια του αποτελέσματος, του τελικού έργου δηλαδή, ο θεραπευτής μπορεί να εντοπίσει στοιχεία με τα οποία θα μπορέσει να ξεκλειδώσει τον παγιδευμένο παιδί/έφηβο, να τον μετακινήσει από μια θέση κακής μαθησιακή επίδοσης ή δυσκολίας στις σχέσεις του με τους συμμαθητές. Το άγχος, ο φόβος, ο θυμός είναι συναισθήματα τα οποία ένα παιδί/έφηβος δεν θα εκδήλωνε με ευκολία σε μια συνέντευξη, ενώ αντίθετα μέσα από τη ζωγραφική, όσο και κατά τη διάρκεια παραγωγής του έργου, το παιδί/έφηβος καταφέρνει να τα εκδηλώσει. Ο μαθητής θα χρησιμοποιήσει σύμβολα, εικόνες αλλά και την προσωπική οπτική αντίληψη για αυτό που τον προβληματίζει, καταφέρνοντας έτσι να παρακάμψει τον προφορικό λόγο, το μέσο δηλαδή με το οποίο του είναι αδύνατο τη συγκεκριμένη περίοδο της ζωής του να εκφραστεί. Το σχολείο εκτός από την αυτονόητη ακαδημαϊκή λειτουργία η οποία αφορά τη μετάδοση μαθησιακών γνώσεων οφείλει, ειδικά στην εποχή μας, να λειτουργεί και ως προστατευτικός παράγοντας υψηλού επιπέδου. Με αυτό τον τρόπο συμβάλει στην ψυχική υγεία των μαθητών και την ομαλή προσαρμογή τους στην ενήλικη ζωή. Ο μαθητής επιτυγχάνει να «ξεπεράσει» τους παράγοντες επικινδυνότητας, δηλαδή το αντίξοο περιβάλλον από το οποίο ενδεχομένως προέρχεται, το οποίο «φέρνει» κάθε μέρα στο σχολείο, μέσα στην τάξη. Το σχολείο τελικά προάγεται σε μια ψυχικά ανθεκτική κοινότητα (Χατζηχρήστου, Λαμπροπούλου, Αδαμοπούλου, 2014).

1. B.J Dodds,  A Child Psychotherapy Primer, International Psychotherapy Institute E-Books, USA, 1987. 
2. P.Isis, J.Bush, C.Siegel and Y. Ventura, "Empowering Students Through Creativity: Art Therapy in Miami-Dade County Public Schools", Art Therapy 27(2,2010) p.56-61.
3. Η.Κουρκούτας, MR. Xavier, "Ενδυνάμωση της ψυχικής ανθεκτικότητας (resiliency) σε παιδιά και εφήβους με ακαδημαϊκές και ψυχοκοινωνικές δυσκολίες/διαταραχές: Παρεμβάσεις στο πλαίσιο του σχολείου", 2007,  ftp://ftp.soc.uoc.gr/Psycho/Kourkoutas/Mathima_Metaptyhiakou/A5.Kourk.Xavier.resil..pdf (Πρόσβαση 9/9/2019)
4. R.Namdari, The Comic Face of Anger: Art Therapy and Cognitive-Behavioral Therapy in an Anger Treatment Program,  Research Paper, Concordia University, 2012 https://spectrum.library.concordia.ca/978136/ (Πρόσβαση 9/9/2019)
5. SuJ.therland,G.Waldman and C.Collins,  "Art Therapy Connection: Encouraging Troubled Youth to Stay in School and Succeed", Art Therapy 27(2,2010), p.69-74.
6. C. Vise , Building resiliency in at-risk youth using art therapy, Research Paper, University of Wisconsin, 2012, https://minds.wisconsin.edu/handle/1793/63777 (Πρόσβαση 9/9/2019)
7. Χ.Χατζηχρήστου, Α.Λαμπροπούλου, Ε.Αδαμοπούλου, "Ψυχική Ανθεκτικότητα", 2014 https://docplayer.gr/2404866-Psyhiki-anthektikotita.html (Πρόσβαση 9/9/2019)

Η Μαρία Κόντη γεννήθηκε το 1971 στην Αθήνα. Σπούδασε Ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με δάσκαλο τον Δ.Μυταρά και συνέχισε για δεύτερο πτυχίο στη Χαρακτική με δάσκαλο το Γ.Μήλιο. Το 2001 αποφοίτησε με MA Fine Arts από το Central Saint Martins του UAL (Λονδίνο). Από το 2013 είναι ασκούμενη Εικαστική Ψυχοθεραπεύτρια Παιδιού κ’ Εφήβου (Art Psychotherapy) στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα εκπαίδευσης του Κέντρου Τέχνης κ’ Ψυχοθεραπείας (Πιστοποιημένο Ινστιτούτο Εκπαίδευσης Ψυχοθεραπευτών από την European Association for Psychotherapy). Έχει εκθέσει έργα της με ατομικά project καθώς και σε σημαντικές ομαδικές εκθέσεις (επιλεκτική αναφορά): Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (2009), ΕΜΣΤ (2010), Biennale Αθήνας (2013). Έχει εκδώσει δυο καλλιτεχνικά βιβλία, το Εννέα (2009) και το Δεν (2013) με εκδότρια την Ελένη Σαρόγλου (cubeart editions) και σχεδιαστή τον Χρήστο Λιάλιο. Έχει διδάξει στην ιδιωτική εκπαίδευση από το 2002. Από το 2004 έως σήμερα είναι καθηγήτρια Visual Arts στο ΙΒ της Σχολής Μωραΐτη. Από το 2008 έως το 2011 ήταν λέκτορας στο τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστήμιου της Πάτρας. 

         Η Ελένη Πετρίδου γεννήθηκε το 1995 στην Λευκωσία της Κύπρου και αποφοίτησε από το εικαστικό τμήμα  της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών (ΑΣΚΤ) το 2018 με καθηγήτρια την Αφροδίτη Λίτη. Το 2017 συμμετείχε στο πρόγραμμα Erasmus, σπουδάζοντας στην Ακαδημία Τεχνών Αρχιτεκτονικής & Design της Πράγας στη Τσεχία (AAAD-UMPRUM), στο τμήμα εφαρμοσμένων τεχνών. Από το Σεπτέμβριο του 2018 είναι ασκούμενη στην Εικαστική Ψυχοθεραπεύτρια (Art Psychotherapy) στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Ηνωμένου Βασιλείου. Ασχολήθηκε με σεμινάρια και εθελοντικά προγράμματα σχετικά με την Εικαστική Θεραπεία, συμμετέχοντας σε προγράμματα καλλιτεχνικής εκπαίδευσης ως μέσο βοήθειας σε ευάλωτες ομάδες με συγκεκριμένο κοινωνικό στίγμα ή αναπηρία (φυλακισμένοι με HIV, εξαρτημένοι από ναρκωτικά, κωφούς, ASD). Παράλληλα με τις σπουδές της δραστηριοποιήθηκε σε ομαδικά workshops ΙnSitu Art, συμμετέχοντας με έργα της σε ομαδικές εκθέσεις στην Ιταλική Πρεσβεία Αθήνας  και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών καθώς και σε  διάφορα φεστιβάλ στην Ελλάδα (Festiv-art Loutraki 2015, Nefele project 2016- Artist in residences, Athens science festival 2017- Αthens Trade show 2018).

       Η Μαρία Ελένη Κρανιώτη γεννήθηκε το 1997 στην Αθήνα και φοιτάει στο Γ΄ έτος στο Τμήμα Γλυπτικής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών (ΑΣΚΤ) με καθηγήτρια την Αφροδίτη Λίτη. Ασχολήθηκε με σεμινάρια και εθελοντικά προγράμματα σχετικά με την Εικαστική Θεραπεία, συμμετέχοντας σε προγράμματα καλλιτεχνικής εκπαίδευσης ως μέσο βοήθειας σε ευάλωτες ομάδες με συγκεκριμένο κοινωνικό στίγμα ή αναπηρία. Παράλληλα με τις σπουδές της δραστηριοποιήθηκε σε ομαδικά workshops , συμμετέχοντας με έργα της σε ομαδικές εκθέσεις στην Ιταλική Πρεσβεία Αθήνας (δυο συνεχόμενες χρόνιες) - Αρχαιολογικό μουσείο Δελφών και σε διάφορα φεστιβάλ στην Ελλάδα (art4more).