Το εργαστήριο περιλαμβάνει:

• Παρουσίαση σε ppt του εγχειρήματος διδασκαλίας ολόκληρου λογοτεχνικού έργου στο πλαίσιο του μαθήματος των Νέων Ελληνικών στη Γ΄ τάξη ΕΠΑ.Λ.: το σκεπτικό (γιατί;), οι στόχοι (με ποιο σκοπό;), σε ποια χρονική στιγμή της σχολικής χρονιάς (πότε;), το έργο (τι;), η συγγραφέας (ποιος;), η μεθοδολογία και  η πορεία της (πώς;), τα συμπεράσματα (επομένως…).
• Βιωματική εφαρμογή θεατρικών τεχνικών (που αξιοποιήθηκαν στην τάξη) με τη σύμπραξη των συμμετεχόντων στο εργαστήριο.
• Συζήτηση με τους συμμετέχοντες.

Η διδασκαλία ολόκληρου λογοτεχνικού έργου στο μάθημα των Νέων Ελληνικών της Γ΄ ΕΠΑ.Λ. με κλειδιά τη δημιουργική γραφή και τις θεατρικές τεχνικές αποβλέπει:

• να επιτύχει την αισθητική απόλαυση ενός λογοτεχνικού έργου, όχι αποσπασματικά, ως είθισται, αλλά συνολικά,
• να ενισχύσει τη νοηματοδότησή του  μέσα από τις αρχές, τις αξίες, τις γνώσεις και τις εμπειρίες των μαθητών,
• στην επίτευξη ουσιαστικής ή, έστω, επαρκούς επικοινωνίας του μαθητή με τους συντελεστές της όλης διαδικασίας: έργο/ συγγραφέα/ (συν)αναγνώστες – συμμαθητές/ διδάσκοντα,
• να κινητοποιήσει και να εμπλέξει ενεργά ακόμη και τους πιο «αδιάφορους» μαθητές, αξιοποιώντας τη σύνθεση, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα της ομάδας,
• να ελέγξει με τρόπο εναλλακτικό και αβίαστο την αναγνωστική ανταπόκριση (ως προς τον αφηγηματικό ιστό, τις αιτιακές και χρονικές σχέσεις, τους χαρακτήρες) μέσω της βιωματικής προσέγγισης,
• να ξεφύγει από τη ρουτίνα (οι μαθητές θα ήθελαν να τους εκπλήξουμε ευχάριστα, αν και είναι πεπεισμένοι ότι δεν θα το κάνουμε!) της παγιωμένης μορφής διδασκαλίας λογοτεχνικών αποσπασμάτων (ανάγνωση – γλωσσική εξομάλυνση – δομή/ άξονες – ερωτήσεις κατανόησης κειμένου – υφολογικές / γλωσσικές/ πραγματολογικές παρατηρήσεις – παραγωγή γραπτού λόγου με σαφείς οδηγίες και καθοδηγούμενη σκέψη),
• να διαμορφώσει δημοκρατικό κλίμα συνεργασίας (μέσω της ενεργητικής ακρόασης, της ελεύθερης έκφρασης και διατύπωσης συναισθημάτων/ αντιλήψεων/ διαφορετικών οπτικών και «αναγνώσεων») που θα συμβάλλει στη συνοχή του τμήματος,
• να εξοικειώσει με τη λογοτεχνική ανάγνωση ως διαδικασία, να διαμορφώσει αναγνωστική ταυτότητα,  να καλλιεργήσει τη φιλαναγνωσία (στα ΕΠΑ.Λ. υπάρχει πάντα η πιθανότητα για ορισμένους μαθητές να είναι η πρώτη φορά που διαβάζουν ολόκληρο έργο).

Η εφαρμογή της πρότασης υλοποιήθηκε στο συγκεκριμένο τμήμα για να δώσει τη δυνατότητα στις μαθήτριες (τμήμα αμιγώς γένους θηλυκού):

• να διαπραγματευτούν το θέμα της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης στην εφηβεία και της γέννησης ενός παιδιού στο πλαίσιο μονογονεϊκής οικογένειας,
• να προβληματιστούν σχετικά με τον τρόπο διαχείρισης ενός τέτοιου ζητήματος σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο,
• να ανιχνεύσουν τα κοινωνικά στερεότυπα που σχετίζονται με επιλογές ζωής που ξεφεύγουν από την πεπατημένη οδό,
• να συζητήσουν για την αξία της εκπαίδευσης ως διεξόδου και μέσου κοινωνικής ανέλιξης.

Για τις ανάγκες της διδασκαλίας στην τάξη αξιοποιήθηκε το βιβλίο «Πικρό μέλι στα χείλη» της Μαρίας Κακαβογιάννη, εκδόσεις Ωκεανός, 2013.

Για την εφαρμογή των θεατρικών τεχνικών αξιοποιήθηκαν καθημερινά αντικείμενα ή / και ρούχα που ενίσχυσαν τον συμβολισμό των ρόλων και εμπλούτισαν τις σκηνές.

Για τις ανάγκες του εργαστηρίου στο συνέδριο χρησιμοποιήθηκε ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, μέσω του οποίου προβλήθηκαν οι τρόποι επεξεργασίας των θεατρικών τεχνικών, η περίληψη του βιβλίου «Πικρό μέλι στα χείλη» και ορισμένα αποσπάσματά του, τα οποία επεξεργαστήκαμε θεατρικά με τους συμμετέχοντες.

Εισαγωγή στο εργαστήριο (15 λεπτά)

Προβλήθηκαν σε ppt σημειώσεις με το ακόλουθο περιεχόμενο:

Α΄ μέρος – σκεπτικό, στόχοι, θεωρητικό υπόβαθρο, δυσκολίες – τρόποι αντιμετώπισης:

• οι στόχοι της διδασκαλίας ολόκληρου λογοτεχνικού κειμένου με βασικά εργαλεία τη δημιουργική γραφή και τις θεατρικές τεχνικές,
• το θεωρητικό υπόβαθρο (παιδαγωγική Freinet, διαφοροποιημένη παιδαγωγική, εποικοδομιστική μέθοδος διδασκαλίας) και οι βασικές αρχές που αξιοποιήθηκαν,
• πρακτικά ζητήματα και  ρεαλιστικοί προβληματισμοί που απασχολούν τον διδάσκοντα (χρόνος που πρέπει να αφιερωθεί, τρόποι ανάγνωσης του κειμένου, ανταπόκριση μαθητών)
• κριτήρια επιλογής κατάλληλου λογοτεχνικού έργου (δυναμική της ομάδας των μαθητών και παράμετροι που την καθορίζουν, γιατί αν το κείμενο δεν γοητεύσει τα παιδιά, η απόπειρά μας είναι καταδικασμένη)
• κατάλληλη χρονική περίοδος του διδακτικού έτους για τη διδασκαλία ολόκληρου λογοτεχνικού έργου σε συνάρτηση με τους στόχους,
• προτεινόμενη μεθοδολογία

Β΄ μέρος – η ταυτότητα της εφαρμογής

• τα κριτήρια επιλογής του συγκεκριμένου λογοτεχνικού έργου που επεξεργαστήκαμε στην τάξη (σύγχρονο έργο, θεματολογία που αγγίζει τις αναζητήσεις των εφήβων, «κινηματογραφική» γραφή, δυνατότητα επικοινωνίας με τη συγγραφέα)
• η πορεία επεξεργασίας του βιβλίου (διαδικασία – τα πρώτα θετικά δείγματα ανάδρασης – εφαρμογή των θεατρικών τεχνικών – τρόποι αξιοποίησης της δημιουργικής γραφής – δείγματα γραφής των παιδιών – θέματα προς συζήτηση και επεξεργασία που ανέδειξε η όλη μας προσπάθεια – συνάντηση  και διάλογος με τη συγγραφέα)
• βιωματικά χαρακτηριστικά της διαδικασίας
• συμπεράσματα
• σκέψεις – προτάσεις

Γ΄ μέρος – Μορφές δημιουργικής γραφής που εφαρμόστηκαν στην τάξη

• συγγραφή διαφορετικής εξέλιξης με το πέρας της ανάγνωσης κάθε  «ενότητας»
• αλλαγή του τέλους του βιβλίου
• ημερολόγιο (ελεύθερη επιλογή ήρωα και χρονικής στιγμής της πλοκής)
• επιστολή (ελεύθερη επιλογή αποστολέα - παραλήπτη)
• ερωτηματολόγιο συνέντευξης για τη συγγραφέα και την κεντρική ηρωίδα (οι ερωτήσεις για την ηρωίδα υποβλήθηκαν στη συγγραφέα)
• βιβλιοπαρουσίαση

Δ΄ μέρος – οι θεατρικές τεχνικές που εφαρμόστηκαν στην τάξη – περιγραφή – στάδια

• διάδρομος συνείδησης και αντικρουόμενες συμβουλές

Οι μαθητές σχηματίζουν δύο παράλληλες αντικριστές σειρές (οι δύο πλευρές του διαδρόμου εκπροσωπούν τις δύο πλευρές του διλήμματος) αφήνοντας στη μέση ένα διάδρομο, απ’ όπου περνάει ο ήρωας - χαρακτήρας και ακούει τις σκέψεις και τα επιχειρήματα καθενός σχετικά με ένα δίλημμα που αντιμετωπίζει. Στο τέλος αποφασίζει και δηλώνει τι θα κάνει με βάση αυτά που άκουσε και λέει τι ήταν αυτό που τον έπεισε.

• συνδυασμός των τεχνικών της παγωμένης εικόνας και της ανίχνευσης σκέψης

Παγωμένη εικόνα: Οι μαθητές σε ομάδες παρουσιάζουν με τα σώματά τους μια σκηνή, μια σχέση, ένα γεγονός, ένα συναίσθημα από το κείμενο. Μπορεί κάθε ομάδα να έχει άλλο θέμα, μπορεί και όχι (επιλέγουν). Μετράμε 3,2,1, για να παγώσουν, μέχρι να πούμε «χαλαρώστε». Κάθε ομάδα προσπαθεί να μαντέψει τι έχει παραστήσει η άλλη.

Ανίχνευση σκέψης: ο δάσκαλος ή όποιος μαθητής θέλει, ξεπαγώνει με άγγιγμα ένα ρόλο και τον ρωτά τι σκέφτεται. Εκείνος απαντά μέσα στον ρόλο.

• καυτή ή ανακριτική καρέκλα

Επιλέγεται ένας  «χαρακτήρας» του έργου, που κάθεται σε μια καρέκλα και οι μαθητές τον ρωτούν για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του. Μ’ αυτή την τεχνική «χτίζεται» ο ρόλος.

• θέατρο αγοράς (forum)

Θεατρική απόδοση των σκηνών με τη δυνατότητα του θεατή να παρεμβαίνει στα δρώμενα ή στη σκηνή (ο θεατής γίνεται spect-actor), να παίρνει τη θέση κάποιου χαρακτήρα (και του «πρωταγωνιστή» ακόμη), ώστε να ανατρέψει μια καταπιεστική κατάσταση και να προτείνει λύσεις σε κάποιο κοινωνικό πρόβλημα.

• Γλυπτό

Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και καλούνται να αναπαραστήσουν με τα σώματά τους ένα γλυπτό, που θα απεικονίζει, κατά την άποψή τους, τα πρόσωπα του έργου. Ο «γλύπτης» είναι αρχηγός της ομάδας και ορίζει ποιον ήρωα αναπαριστά ο κάθε μαθητής. Στήνει το κάθε άγαλμα σε μία σκηνή της επιλογής του. Οι άλλες ομάδες καλούνται να μαντέψουν την σκηνή και ποιος ήρωας απεικονίζεται από κάθε άγαλμα.

Ε΄ μέρος – προετοιμασία για εφαρμογή

• παρουσίαση ενός αποσπάσματος του βιβλίου «Πικρό μέλι στα χείλη», το οποίο και αξιοποιήσαμε
• σύντομη περιγραφή α) του διαδρόμου συνείδησης και αντικρουόμενων συμβουλών, β) του γλυπτού.

Εφαρμογή θεατρικών τεχνικών (20 λεπτά)

α) Διάδρομος συνείδησης και αντικρουόμενες συμβουλές

Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε δύο ομάδες με ίδιο αριθμό μελών και σχηματίζουν δύο σειρές που στέκονται αντικριστά αφήνοντας  ενδιάμεσα έναν μικρό διάδρομο. Ένα άτομο υποδύεται την κεντρική ηρωίδα του αποσπάσματος, την έφηβη Άλμα, στη φάση που πρέπει να αποφασίσει πώς θα διαχειριστεί την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη που της προέκυψε και την αδυναμία του επίσης εφήβου συντρόφου της να την υποστηρίξει, καθώς η οικογένειά του το απαγορεύει. Η «Άλμα» περπατά στον «διάδρομο συνείδησης» και όσοι σχηματίζουν τις δύο σειρές τής δίνουν συμβουλές προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Στο τέλος της διαδρομής, ανακοινώνει την απόφασή της.

β) Γλυπτό

Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε δύο ισάριθμες ομάδες. Καλούνται να σχηματίσουν ένα «γλυπτό» που θα απεικονίζει μια σκηνή του έργου όπως την φαντάζονται.  Κάθε ομάδα αποφασίζει μόνη της ποια σκηνή θα δημιουργήσει. Επίσης, ορίζει έναν γλύπτη, ο οποίος καλείται να δίνει οδηγίες, να διορθώνει τις κινήσεις των «αγαλμάτων» και αποφασίζει για την τελική μορφή του δημιουργήματός τους.

Συζήτηση με τους συμμετέχοντες – Αξιολόγηση του εργαστηρίου (10 λεπτά)

Τα βασικά συμπεράσματα από τη συζήτηση είναι τα ακόλουθα:

• η συμβολή των θεατρικών τεχνικών στην ανάλυση ενός λογοτεχνικού έργου, γιατί εμπλέκει ενεργά τα παιδιά, δημιουργεί «βίωμα» και φέρνει τη χαρά στην τάξη,
• η δημιουργική γραφή απελευθερώνει τις πνευματικές δυνατότητες και γενικά το δυναμικό των μαθητών,
• είναι σημαντικό να τολμάμε ως εκπαιδευτικοί τη διαφορετική προσέγγιση, για να απεγκλωβίσουμε τα παιδιά από τη μηχανιστικού τύπου μάθηση,
• τα οφέλη παρόμοιων εγχειρημάτων ενδεχομένως είναι αόρατα ή, έστω, απροσδιόριστα αρχικά, στο τέλος όμως δικαιώνονται οι προσπάθειες και επέρχεται βελτίωση που δεν μπορούσαμε καν να φανταστούμε.

Μια εποικοδομητική εμπειρία το μοίρασμα του εγχειρήματός μου να διδάξω ένα μυθιστόρημα 346 σελίδων στη Γ΄ τάξη Επαγγελματικού Λυκείου, όπου τα παιδιά συνήθως είτε προσηλώνονται μόνο στις απαιτήσεις της ύλης των Πανελληνίων, είτε αδιαφορούν πλήρως για την ουσία, διεκπεραιώνοντας τα ελάχιστα απαιτούμενα για να περάσουν το μάθημα. Συνειδητοποίησα ότι οι συνάδελφοι έχουν ανάλογες ανησυχίες για τη δημιουργία κινήτρων και για να προκαλέσουν το ενδιαφέρον των μαθητών τους, ακόμη κι αν δεν διδάσκουν σε ΕΠΑ.Λ. Η ανταλλαγή των απόψεων μαζί τους ήταν ενδυναμωτική. Μια φάση που εμπλούτισε τη διαδικασία ήταν όταν οι ομάδες απεικόνισαν μέσω «γλυπτού» τα κύρια πρόσωπα του έργου. Για μένα, η αποτύπωση αυτή από τις δύο ομάδες, τόσο διαφορετική η καθεμία και συνάμα σα να συνδιαλέγονταν μεταξύ τους,  ήταν δείκτης της επιτυχίας του εργαστηρίου. Αισθάνομαι ευγνώμων που μου δόθηκε η ευκαιρία να έχω αυτή την εμπειρία.

1. Él.Bautier & J.-Yv.Rochex , L’ expérience scolaire des nouveaux lycéens. Démocratisation ou massification?,  Armand Colin, Paris, 1998.
2. Ν.Γκόβας , Για ένα νεανικό δημιουργικό θέατρο – Ασκήσεις, παιχνίδια, τεχνικές, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2002.
3. Θ.Γραμματάς , Το θέατρο στο σχολείο – Μέθοδοι διδασκαλίας και εφαρμογής, Ατραπός, Αθήνα, 2004.
4. Θ.Γραμματάς & Τ.Τζαμαργιάς, Πολιτιστικές εκδηλώσεις στο σχολείο – Πρωτοβάθμια – Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Ατραπός, Αθήνα, 2004.
5. Β.Δεληγιάννη-Κουΐμτζή & Δ.Σακκά,  Εφηβικές Ταυτότητες Φύλου: Διερευνώντας τον Παράγοντα Φύλο στο Σχολικό Πλαίσιο. Εγχειρίδιο με Ερευνητικά Εργαλεία για Εκπαιδευτικούς. Αθήνα, Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι.), 2003.
6. Α.,Καρρά Θεατρικές τεχνικές στα Πολιτιστικά Προγράμματα, Παρουσίαση σε Σεμινάριο Δ΄ Διεύθυνσης ΔΕ, διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.slideshare.net/terracomputerata/ss-42891270, 2014 (Πρόσβαση 07/01/2019).
7. ICEM (2002), La pédagogie Freinet, des principes, des pratiques, Ed. ICEM n°31, ://www.icem-pedagogie-freinet.org (Πρόσβαση 07/01/2019).
8. J.Kott , Ένα θέατρο ουσίας, Μετάφραση: Έλενα Πατρικίου & Ελένη Παπάζογλου, Χατζηνικολή, Αθήνα,1988.
9. M.Meschke , Το θέατρο στ’ ακροδάχτυλα, Μετάφραση: Μαργαρίτα Κουλεντιανού, Εισαγωγή – Επιμέλεια: Αντιγόνη Παρούση, Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός, Αθήνα, 2004.
10. Τζ.Ροντάρι, Γραμματική της φαντασίας, Μετάφραση: Μαρία Βερτσώνη-Κοκόλη & Λία Αγγουρίδου-Στρίντζη, Τεκμήριο, Αθήνα, 1985.
11. Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), Δραστηριότητες βιωματικής μάθησης στα ανθρώπινα δικαιώματα και τους πρόσφυγες, 2014.
12. Ε.Φρυδάκη, Η διδασκαλία στην τομή της νεωτερικής και της μετανεωτερικής σκέψης, Κριτική, Αθήνα, 2009.
13. Ε.Χατζηκυριάκου, «Μικρά Αγγλία: Όταν ο κινηματογράφος διαβάζει λογοτεχνία», Πρακτικά συνεδρίου Ι.Ε.Π. - Α.Σ.Κ.Τ. «Τέχνη & Εκπαίδευση: Διδακτικές και Παιδαγωγικές προσεγγίσεις στο Σχολείο του 21ου αιώνα», Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Ιδρύματος Ωνάση,  2015.
14. Σ.Χατζησαββίδης, «Από την παιδαγωγική του γραμματισμού στους πολυγραμματισμούς: νέες τάσεις, διαστάσεις και προοπτικές στη διδασκαλία της γλώσσας»,  Κ. Μπαλάσκας & Κ. Αγγελάκος (επιστ. επιμ.), Γλώσσα και Λογοτεχνία στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, Αθήνα, Μεταίχμιο, 2005, σ. 35-52.
15. Αγγ.Χρονοπούλου, Θεατρικές τεχνικές,  http://users.sch.gr/achrono/wordpress/, Διδακτικές και Παιδαγωγικές τεχνικές, 2014 (Πρόσβαση 07/01/2019).
16. Αγγ.Χρονοπούλου, Η δημιουργική γραφή στη Λογοτεχνία και στη Γλώσσα,  http://users.sch.gr/achrono/wordpress/, Διδακτικές και Παιδαγωγικές τεχνικές, 2016 (Πρόσβαση 07/01/2019).
17. Αγγ.Χρονοπούλου, Διδασκαλία ολόκληρου λογοτεχνικού έργου, δ http://users.sch.gr/achrono/wordpress/, Διδακτικές και Παιδαγωγικές τεχνικές, 2018 (Πρόσβαση 07/01/2019).

ΣΠΟΥΔΕΣ

• Ε.Κ.Π.Α., Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, 2007
•  Ε.Κ.Π.Α., Φιλοσοφική Σχολή, Μεταπτυχιακές Σπουδές: Η Διδασκαλία της Ν. Ελληνικής ως  Ξένης Γλώσσας, 1996
• Ε.Κ.Π.Α., Φιλοσοφική Σχολή,  Κλασική Φιλολογία, 1993

ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ

Αγγλικά, Γαλλικά

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ

• Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (συνεργασία με Τ.Ε.Α.Π.Η. Ε.Κ.Π.Α., 2009 - σήμερα)
• Διαπολιτισμική εκπαίδευση (συνεργασία με ΚΕ.Δ.Α. Ε.Κ.Π.Α., 2003-04)
• Ερευνητικές εργασίες ως εργαλεία μάθησης
• Συμβουλευτική Ψυχολογία (Μαθητική Διαμεσολάβηση)

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ

• «Η επιλογή του Επαγγελματικού Λυκείου από αλλοδαπούς μαθητές: ταξικές παράμετροι της σχολικής εμπειρίας» (σε συνεργασία με τη Νέλλη Ασκούνη), 2^ο Πανελλήνιο Συνέδριο Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ρόδος 21/5/2016
• «Τα μικρά βιβλία ως μέσο  αποτύπωσης μιας πολιτισμικής εμπειρίας», ημερίδα «Φιλαναγνωσία και Δημιουργική Γραφή», Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δ΄ Αθήνας, Ευαγγελική Σχολή Ν. Σμύρνης, 15/4/2016
• «Μικρά Αγγλία: Όταν ο κινηματογράφος διαβάζει λογοτεχνία», συνέδριο Ι.Ε.Π. - Α.Σ.Κ.Τ. «Τέχνη & Εκπαίδευση: Διδακτικές και Παιδαγωγικές προσεγγίσεις στο Σχολείο του 21ου αιώνα», Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Ιδρύματος Ωνάση, 3/10/2015

ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Φιλολογική επιμέλεια, εισαγωγικός σχολιασμός, μετάφραση κειμένων της Αρχαιοελληνικής Γραμματείας ­(εκδοτική εταιρία «Βιβλιοσυνεργατική Α.Ε.»)

ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ (ενδεικτικά)

• Διαμεσολάβηση για την πρόληψη και διαχείριση συγκρούσεων στο σχολείο, 2017-18, 2016, 2015
• Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών, 2011
• Χρήση και αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην εκπαιδευτική διδακτική διαδικασία (Β΄ επίπεδο), 2008