Γιατί η Θεατρική πράξη στις Θετικές Επιστήμες;

Είναι γεγονός ότι το ενδιαφέρον των μαθητών για τις Θετικές Επιστήμες είναι συνεχώς μειούμενο. Κι αυτό συμβαίνει γιατί ως εκπαιδευτικοί συνεχίζουμε να εμπιστευόμαστε μια μέθοδο διδασκαλίας που δεν ενδιαφέρει, που δεν κινητοποιεί, που δεν προκαλεί τους μαθητές μας.

Στο Γυμνάσιο ιδίως όπου το επίπεδο των μαθητών στα μαθηματικά δεν είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένο, το να προσπαθούμε με ατελείωτο ασκησιολόγιο να μεταδώσουμε στους μαθητές μας Φυσική πχ. είναι άτοπο.

Ποιες είναι οι λύσεις; Να φέρουμε το μάθημα μας κοντά στους μαθητές μας, απευθυνόμενοι σε όλες τις αισθήσεις τους. Η ενσωμάτωση του πειράματος σε όλη την εκπαιδευτική διαδικασία, ώστε να καταλάβουν τη μεθοδολογία της Επιστήμης και πως μέσα από το πείραμα προσαρμόζουμε τα γνωστικά μοντέλα μας για την πραγματικότητα. Όμως πολλές φορές μιλάμε στο μάθημα μας για αφηρημένες έννοιες ή αντικείμενα μη παρατηρήσιμα με τις κοινές αισθήσεις μας. Τότε πολλές φορές χρησιμοποιούμε την τεχνική της «αναλογίας» για να περιγράψουμε το συγκεκριμένο αντικείμενο. Παρ’ αυτά έχοντας το μαθητή καθηλωμένο στο θρανίο του,η συγκεκριμένη τεχνική χάνει μεγάλο κομμάτι της προοπτικής της. Για να μη χαθεί αυτό, πρέπει να κινητοποιήσουμε το μαθητή μας , βάζοντας τον να χρησιμοποιήσει όσες περισσότερες αισθήσεις του γίνεται. Αυτό λέγεται ενσώματη μάθηση. Κι αυτό είναι ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα που θα έχουμε ενσωματώνοντας τη Θεατρική πράξη στο μάθημα μας.

Στη συγκεκριμένη παρουσίαση «Καλής Πρακτικής» θα δούμε ένα παράδειγμα ενσωμάτωσης της Θεατρικής πράξης στη διδασκαλία της Φυσικής, που προσπαθεί παίρνοντας σαν έναυσμα την ύλη του αναλυτικού προγράμματος της Γ’ Γυμνασίου, να διευρύνει το μαθησιακό ορίζοντα των μαθητών εισάγοντας τη σύγχρονη Θεωρία των Στοιχειωδών σωματιδίων, το λεγόμενο «Καθιερωμένο Πρότυπο». 

1. Το Θεατρικό

Η δημιουργία του συγκεκριμένου θεατρικού έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος «Μαθαίνοντας Επιστήμη μέσα από το Θέατρο» που υλοποιείται για την Ελλάδα, από τη Science View, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων, με την παιδαγωγική ευθύνη και εποπτεία της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το πρόγραμμα επίσης εντάσσεται στα ευρύτερα Ευρωπαϊκά προγράμματα, Creations , Open Schools for Open Societies, Case, Inspiring Science και Open Discovery Space.

2. Η μεθοδολογία

Όπως καταλαβαίνεται η παραπάνω είναι μια STEAM δράση (Science, Technology, Engineering, Arts και Mathematics). Η μεθοδολογική προσέγγιση για τη δημιουργία της θεατρικής παράστασης στηρίζεται στους παρακάτω άξονες:

• Διερευνητική μάθηση (Inquiry based learning)   
• Μάθηση μέσα από τη δημιουργικότητα (Creativity based learning)
• Μάθηση μέσα από τη χρήση αναπαραστατικών – σημειωτικών συστημάτων (Representational Semiotic systems)
• Ενσώματη μάθηση (Embodied learning)

Βλέπουμε δηλαδή ότι πρόκειται για μια ολιστική προσέγγιση της μάθησης.Γι'αυτόν ακριβώς τον λόγο αυξάνει το ενδιαφέρον των συμμετεχόντων και φέρνει τον μαθητή στο κέντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ο εκπαιδευτικός απ την άλλη είναι ο καθοδηγητής της ομάδας εμπνέοντας την, για τη διαδικασία της έρευνας και πραγματοποίηση της δράσης.

Αφού παρακολουθήσουμε το θεατρικό, θα αναλύσουμε τις φάσεις δημιουργίας του.

3. Δημιουργία σεναρίου

Αρχικά οι μαθητές καλούνται μέσω της έρευνας να έρθουν σε επαφή με τις επιστημονικές έννοιες του project, τις οποίες καλούνται να αναλύσουν και να εξηγήσουν με πολύ απλά λόγια, αλλά και χιούμορ. Η χρήση αυτών των πρακτικών απλού λόγου και χιούμορ είναι πρωτεύουσας σημασίας ώστε οι μαθητές να κατανοήσουν και να οικειοποιηθούν τις έννοιες που έχουν να διαχειριστούν, πράγμα που θα είναι πολύ χρήσιμο κατά τη φάση των αναπαραστάσεων. Ουσιαστικά καλούνται να αποδομήσουν τη γνώση που διαχειρίζονται ώστε στη συνέχεια να την ανοικοδομήσουν με το δικό τους μοναδικό τρόπο.  Οι πηγές που θα χρησιμοποιηθούν με τη προτροπή του εκπαιδευτικού δεν πρέπει να περιορίζονται στα σχολικά βιβλία, ώστε να πραγματεύονται τις έννοιες με συνολικό τρόπο και πολύπλευρη προσέγγιση.

Μετά τη διαδικασία της ανάλυσης, ακολουθεί η επιλογή των σημείων – φαινομένων που θα χρησιμοποιηθούν στο σενάριο. Είναι τα σημεία-κλειδιά που επιλέγονται ώστε να δημιουργηθεί το προσχέδιο της ιστορίας και που ολοκληρώνουν νοηματικά τις έννοιες που διαχειρίζονται. Πχ. το Big Bang έχει πολλά στάδια εξέλιξης, από τα οποία θα κληθεί να επιλέξει η ομάδα, αυτά που θα δημιουργήσουν μια ολοκληρωμένη ιστορία, κατανοητή για την εξέλιξη του Σύμπαντος.

Ακολουθεί το εύρημα. Είναι ο συνδετικός ιστός που θα ενοποιήσει όλα τα σημεία – φαινόμενα που έχει επιλέξει η ομάδα. Μπορεί να είναι είτε μια ευρύτερη επιστημονική αναζήτηση, είτε μια φανταστική ιστορία που στεγάζει όλα τα παραπάνω. Πολλές φορές θα ήταν χρήσιμη η αναζήτηση ιστορικών στοιχείων για τους επιστήμονες που ασχολήθηκαν με τις διαχειριζόμενες έννοιες. Έτσι οι μαθητές θα ανακαλύψουν το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν οι επιστημονικές έννοιες που διαχειρίζονται. Σε πολλές περιπτώσεις θα οδηγηθείτε και στη μέσω των αιώνων εξέλιξη της επιστημονικής αναζήτησης, ώσπου να φτάσουμε στη αποκρυπτογράφηση μιας επιστημονικής έννοιας. Σε όλες τις περιπτώσεις βλέπουμε πόσο περιορισμένα είναι τα σχολικά βιβλία (γιατί σχεδιάστηκαν με άλλη προοπτική) αλλά και τη βαθιά γνώση και μελέτη που χρειάζεται από τον εκπαιδευτικό ώστε να βρει την ευρύτερη ιστορία σε κάθε περίπτωση.  

Έπειτα ακολουθεί η φάση των αναπαραστάσεων. Πολύ σημαντικό κομμάτι της δουλειάς, γιατί εδώ καλούνται οι μαθητές να αποδώσουν με ευρηματικότητα και χιούμορ, τις έννοιες που διαχειρίζονται. Είναι το σημείο που ολοκληρώνει τη διαδικασία της μάθησης και περνάμε από το «γνωρίζω», στο «νιώθω – ζω» με όλα τα αισθητήρια τις επιστημονικές έννοιες. Επίσης είναι το πλέον δημιουργικό σημείο του project, γιατί εδώ καλούνται να σπάσουν τις συμβατικές προσεγγίσεις, να σκεφτούν «out of the box» και να δώσουν το στίγμα τους στο σενάριο.

Πολύ χρήσιμο εργαλείο σ’ αυτή τη φάση είναι η δημιουργία αναλογιών των επιστημονικών εννοιών με καθημερινές καταστάσεις όπως και η κυριολεκτική μεταφορά επιστημονικών όρων. Η Επιστήμη βρίθει γλαφυρών όρων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν πχ. Πάνω, Κάτω, Ανώτερο, Κατώτερο, Παράξενο, Γοητευτικό, είναι οι όροι που χρησιμοποιούμε για να κατηγοριοποιήσουμε τα κουάρκ! Όροι που λες και περιμένουν να παίξουμε μαζί τους, δημιουργώντας εικόνες και καταστάσεις!

Άλλο παράδειγμα αλλά και γνωστικός στόχος είναι οι δυνάμεις. Είναι καιρός πια να μιλήσουμε στους μαθητές μας για τις τέσσερις δυνάμεις του Σύμπαντος και ότι αυτές σύμφωνα με τη σημερινή επιστημονική θεώρηση διαδίδονται μέσω στοιχειωδών σωματιδίων - φορέων. Από αυτά προκύπτουν τα ζεύγη Ισχυρής Πυρηνικής και γκλουονίων, Ασθενούς Πυρηνικής και μποζονίων, Ηλεκτρομαγνητικής και φωτονίων και τέλος Βαρυτικής και γκραβιτονίων(?). Γνωρίζουμε επίσης ότι στη Μεγάλη Ενοποιημένη Θεωρία, οι τρεις από αυτές έχουν ενοποιηθεί, ενώ ακόμα ανθίσταται (λόγω έλλειψης πειραματικών δεδομένων) η Βαρύτητα. Φανταστείτε λοιπόν έναν φανταστικό κόσμο όπου οι τρεις δυνάμεις μαζί με τους φορείς τους ζουν αρμονικά και η Βαρύτητα, ως μια σνομπ προσωπικότητα, να αναστατώνει μονίμως την ηρεμία των υπολοίπων αλλά και το γκραβιτόνιο που καταζητείται για «ανάκριση» των ιδιοτήτων του σε ρόλο φαντομά! Όλα τα παραπάνω είναι εικόνες που κινητοποιούν και δίνουν κίνητρο στους μαθητές να μελετήσουν και να εντρυφήσουν σε επιστημονικές έννοιες!

Σημαντικό είναι επίσης να γίνουν οι αναπαραστάσεις με παραπάνω από ένα τρόπο, λεκτικά, μέσω κίνησης ή γλώσσα σώματος ,εικόνας και μουσικής. Καλό είναι να χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα τρείς τουλάχιστον από τους παραπάνω τρόπους αναπαράστασης. Παράδειγμα αποτελεί η δημιουργία χορευτικού των Πάνω και Κάτω κουάρκ, που δημιουργούν το πρωτόνιο και το νετρόνιο. Χορευτικό κατά το οποίο τρεις φιγούρες χορεύουν στο πάτωμα (down) και τρεις φιγούρες χορεύουν όρθιες (up). Στην πορεία ανταλλάσσουν μεταξύ τους οι δυο ομάδες από ένα κουάρκ. Έτσι σχηματίζονται οι κατάλληλες τριάδες κουάρκ που δημιουργούν το πρωτόνιο (uud) και το νετρόνιο (udd). Σ’ αυτή τη φάση όπως καταλαβαίνεται επιτυγχάνονται πολλαπλοί στόχοι, όπως ενίσχυση της ομαδικότητας, έκφρασης συναισθημάτων, ενίσχυση της δημιουργικότητας, δυνατότητα δημιουργίας νέων τρόπων και καταστάσεων μάθησης.

4. Συμπεράσματα

Η ένταξη της Θεατρικής πράξης στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών αποτελεί μια γοητευτική για τους μαθητές διαδικασία που αυξάνει τον ενδιαφέρον τους για την Επιστήμη.  Μέσω της Τέχνης οικειοποιούνται τις ιδέες που έχουν να διαχειριστούν και τις ανοικοδομούν με έναν τελείως προσωπικό τρόπο.   Οι μαθητές στο τέλος της δράσης έχουν τη δυνατότητα να ανασύρουν γνώσεις για το «Καθιερωμένο Πρότυπο» ανακαλώντας τη σκηνή, τις κινήσεις, τα συναισθήματα που χρησιμοποίησαν κατά τη δημιουργία του θεατρικού.