Τα συναισθήματα, ο αποχωρισμός, η μοναξιά, η αποτυχία, η αδυναμία, η διαφορετικότητα, είναι θέματα που συχνά βασανίζουν τους ενήλικες, επειδή ως παιδιά δεν είχαν τη δυνατότητα να μιλήσουν για αυτά. Κανείς δεν τους εξήγησε ότι αυτές οι δύσκολες καταστάσεις είναι αναπόφευκτες αλήθειες, που όλοι μας θα συναντήσουμε κάποια στιγμή στη ζωή μας. Η ψυχολόγος και συγγραφέας, Κατερίνα Τζωρτζακάκη, έχει γράψει έξι παιδικές ιστορίες, που με πολύ απλό τρόπο διαπραγματεύονται αυτές τις θεματικές. Αυτές τις ιστορίες προτείνει ως παιδαγωγικό εργαλείο στην τάξη μέσω της Δραματικής Τέχνης στην εκπαίδευση.

Στο βιωματικό εργαστήρι που υλοποίησε μαζί με τη θεατρολόγο, Αναστασία Σιαχάμη,  παρουσίασαν την ιστορία, «Ο κόκορας που άργησε να ξυπνήσει», που διαπραγματεύεται το θέμα της αποτυχίας. Ένα θέμα που λίγο ή πολύ δυσκολεύει κάθε μαθητή, εφόσον το εκπαιδευτικό σύστημα που δεν συγχωρεί εύκολα τη σχολική αδυναμία ή τα λάθη, ενώ συχνά και οι ίδιοι οι γονείς αναμένουν από τα παιδιά τους τη συνεχή επιτυχία τόσο στη σχολική όσο και στην εξωσχολική εκπαίδευση. Όμως, ένα παιδί που έχει μάθει πως από τα λάθη μαθαίνουμε και που σε κάθε αποτυχία του δεν παραιτείται, αλλά ξαναπροσπαθεί, θα μπορέσει στη ζωή του να προχωρήσει ευέλικτα και με θάρρος.

Το εργαστήριο έχει ως βασικό στόχο να βοηθήσει τους μαθητές να έρθουν σε επαφή με την έννοια της αποτυχίας. Αυτό είναι ένα θέμα που λίγο ή πολύ δυσκολεύει κάθε μαθητή, εφόσον το εκπαιδευτικό σύστημα δεν συγχωρεί εύκολα τη σχολική αδυναμία ή τα λάθη, ενώ συχνά και οι ίδιοι οι γονείς αναμένουν από τα παιδιά τους τη συνεχή επιτυχία τόσο σε σχολικό όσο και σε εξωσχολικό επίπεδο. Ωστόσο, ένα παιδί που έχει μάθει πως από τα λάθη μαθαίνουμε, και που σε κάθε αποτυχία του δεν παραιτείται, αλλά ξαναπροσπαθεί, θα μπορέσει στη ζωή του να προχωρήσει ευέλικτα και με θάρρος.

Μέσω της αφήγησης της ιστορίας και των εργαλείων της δραματικής τέχνης, οι μαθητές θα μπορέσουν να βιώσουν και να κατανοήσουν μέσα σε ένα ασφαλές πλαίσιο την έννοια της αποτυχίας και θα μπορέσουν να εκφράσουν τις απορίες και τα συναισθήματά τους για αυτή. Η βασική ιδέα πάνω στην οποία κινηθήκαμε ήταν το πώς μέσω ενός κύκλου εργαστηρίων μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά για θέματα πολύ σημαντικά, για τα συναισθήματα, τον αποχωρισμό, την αποτυχία, τη μοναξιά, τη διαφορετικότητα και την αδυναμία- αναπηρία, με τρόπο απλό, βιωματικό και κατάλληλο για την ηλικία τους. Κανείς δεν τους εξήγησε ότι αυτές οι δύσκολες καταστάσεις είναι αναπόφευκτες αλήθειες, που όλοι μας θα συναντήσουμε κάποια στιγμή στη ζωή μας σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. 

Η ιστορία της Κατερίνας Τζωρτζακάκη, «Ο Κόκορας Που Άργησε να Ξυπνήσει».

Μπορούν να χρησιμοποιηθούν κουκλάκια (σκύλος και κόκορας) που θα προσελκύσουν τα παιδιά.

Τυπωμένες κάρτες με τη ζωγραφιά ενός σκύλου κι ενός κόκορα για το παιχνίδι ρόλων.

Η βασική ιδέα πάνω στην οποία κινηθήκαμε ήταν το πώς μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά για θέματα πολύ σημαντικά, για τα συναισθήματα, τον αποχωρισμό, την αποτυχία, τη μοναξιά, τη διαφορετικότητα και την αδυναμία-αναπηρία, με τρόπο απλό και κατάλληλο για την ηλικία τους. Με τρόπο που θα βοηθήσει να έρθουν σε επαφή με αυτές τις έννοιες, να κατανοήσουν την ουσία τους και φυσικά να μπορέσουν να εκφράσουν τις απορίες και τα συναισθήματά τους για αυτές. Στο συγκεκριμένο εργαστήριο ασχοληθήκαμε με την αποτυχία.

ΦΑΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΚΑΙ ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ

 Έπειτα από την ομιλία της ψυχολόγου-συγγραφέα, Κατερίνας Τζωρτζακάκη, που αφορούσε στα έξι παραπάνω θέματα και στο πόσο αναγκαίο είναι να τα επεξεργάζονται τα παιδιά σε μικρή ηλικία με κατάλληλο τρόπο, μπήκαμε στη διαδικασία της γνωριμίας. Σε κύκλο, όλοι οι συμμετέχοντες είπαν τα ονόματά τους και το αγαπημένο τους ζώο φάρμας (5 λεπτά).

Στη συνέχεια ως εισαγωγική δραστηριότητα οι συμμετέχοντες τραγούδησαν το παιδικό τραγούδι «Όταν θα πάω κυρά μου στο παζάρι». Το δεύτερο στάδιο ήταν να μάθουν μαζί με τους στίχους να κάνουν  κινήσεις τις οποίες έδειξε η εμψυχώτρια-θεατρολόγος, Αναστασία Σιαχάμη (10 λεπτά).

Μετά η ομάδα μέσω της τεχνικής «μαγικό χαλί», περπάτησε μέσα στα όρια ενός καθορισμένου χώρου της αίθουσας με συνθήκες και ρυθμούς που τους ζήτησε η εμψυχώτρια. Τελευταία συνθήκη που ζητήθηκε ήταν να φανταστούν πως ήταν σε ένα αγρόκτημα. Έτσι οι συμμετέχοντες μεταφέρθηκαν νοερά σε έναν χώρο δράσης παρόμοιο με της ιστορίας μας (10 λεπτά).

Στο κυρίως μέρος του εργαστηρίου έγινε η αφήγηση της ιστορίας, κατά τη διάρκεια της οποίας οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να κάνουν ήχους και κινήσεις σε διάφορα σημεία της δράσης για να γίνει η αφήγηση πιο ομαδική και ζωντανή. Εν συντομία η ιστορία έχει ως εξής. Ένας νεαρός κόκορας, ο Μητσάκος, αναλαμβάνει καθήκοντα στο αγρόκτημα, όμως, το πρώτο πρωί που πρέπει να λαλήσει δεν καταφέρνει να ξυπνήσει. Κατακλύζεται από συναισθήματα αναξιότητας και ντροπής και νιώθει πως έχουν τελειώσει όλα. Σε αυτό το σημείο έγινε μια παύση στην αφήγηση της ιστορίας. Η εμψυχώτρια και η συγγραφέας ρώτησαν τους συμμετέχοντες πώς θα ένιωθαν στη θέση του Μητσάκου και τι περίμεναν να γίνει στη συνέχεια. Ύστερα η αφήγηση της ιστορίας συνεχίστηκε. Ο κόκορας μετά από μια συζήτηση με το σοφό τσοπανόσκυλο, τον Βάγγο, κατάλαβε ότι ακόμη κι αν μια φορά δεν καταφέρουμε κάτι που αναμένεται από εμάς, δεν τελείωσαν όλα. Μπορούμε να σκεφτούμε τι δεν μας βοήθησε και να προσπαθήσουμε να το αλλάξουμε την επόμενη φορά. Ήρεμος τελικά ο Μητσάκος καταφέρνει την άλλη μέρα να λαλήσει στην ώρα του και να κάνει το καθήκον του έχοντας μάθει πως στα λάθη δεν βοηθά να απαντάμε με αυτοτιμωρία, μα με ψυχραιμία να τα βλέπουμε σαν οδηγούς. Όταν τελείωσε  η αφήγηση η εμψυχώτρια και η συγγραφέας ρώτησαν πάλι τους συμμετέχοντες πώς θα ένιωθαν στη θέση του Μητσάκου και του Βάγγου και τι πιστεύουν οι ίδιοι για την αποτυχία, τα λάθη και τη δεύτερη ευκαιρία. (15 λεπτά).

Ακολούθησε η δραματοποίηση με παιχνίδι ρόλων. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε ζευγάρια. Οι εμψυχώτριες μοίρασαν εναλλάξ στους μισούς καρτέλες με το σκίτσο ενός σκύλου και στους άλλους μισούς καρτέλες με το σκίτσο ενός κόκορα. Σε όσους έτυχε καρτέλα με τον κόκορα πήραν ρόλο μαθητών στη δραματοποίηση και σε όσους η καρτέλα του σκύλου ο ρόλος του δασκάλου. Το κάθε ζευγάρι προετοίμασε  μια μικρή δράση με θέμα την εξής συνθήκη: ο μαθητής έχει γράψει κάτω από τη βάση σε ένα διαγώνισμα και είναι πολύ απογοητευμένος. Ο δάσκαλος καλείται να τον συμβουλεύσει και να τον καθοδηγήσει ώστε να ξεπεράσει αυτή την κατάσταση. Δόθηκε χρόνος για να προετοιμαστούν τα ζευγάρια. Μετά από κάθε σκηνή τα ζευγάρια παρουσίασαν τον διάλογό τους και έγινε ένας μικρός σχολιασμός στην ομάδα (10 λεπτά).

Ακολούθησε η διαδικασία του αναστοχασμού με συζήτηση σε κύκλο και ο  καθένας είπε μια λέξη ή μια φράση, που του έμεινε από το εργαστήριο. (10 λεπτά).

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Το εργαστήριο είχε επιτυχία εφόσον οι συμμετέχοντες έγιναν ομάδα, συμμετείχαν ενεργά, ένιωσαν όμορφα και στο τέλος δήλωσαν πως προβληματίστηκαν. Κάποιοι παιδαγωγοί μάλιστα εξέφρασαν την επιθυμία να χρησιμοποιήσουν το υλικό. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε το παιχνίδι ρόλων με τη συνθήκη «μαθητή που απέτυχε — δασκάλου που τον εμψυχώνει». Οι εκπαιδευτικοί συμμετέχοντες έδωσαν ο καθένας τη δική του οπτική στο θέμα και μάλιστα δύο πιο έμπειρες έδωσαν μια καινούρια διάσταση. Συγκεκριμένα μέσα από το παιχνίδι ρόλων, αλλά και στη συζήτηση που ακολούθησε, έδειξαν πως όταν ένας μαθητής αποτυγχάνει ο δάσκαλος καλείται όχι μόνο να εμψυχώσει τον μαθητή του αλλά και να εντοπίσει τη δική του αδυναμία, τα δικά του λάθη, που μπορεί να συνέβαλαν στην αποτυχία του μαθητή του.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στο συνέδριο ασχοληθήκαμε με το θέμα της αποτυχίας, όμως με τον ίδιο τρόπο μπορούμε να εισάγουμε τα υπόλοιπα θέματα, που βασανίζουν μικρούς αλλά και εμάς τους ενήλικες, κυρίως επειδή τα αποφεύγουμε και επειδή δεν θέλουμε να μιλήσουμε για αυτά στα παιδιά. Τα συναισθήματα, ο αποχωρισμός, η μοναξιά, η αδυναμία-αναπηρία, η αποτυχία, η διαφορετικότητα, όμως, είναι βασικές αλήθειες της ζωής, που όλοι αντιμετωπίζουμε και όταν τις αποδεχόμαστε, μπορούμε να ανταποκρινόμαστε καλύτερα στις δυσκολίες που επιφέρουν.

Το εργαστήριό μας μπορεί να γίνει σε ομάδες εκπαιδευτικών και παιδαγωγών, έτσι ώστε να προβληματιστούν για τις παραπάνω έννοιες, να εξετάσουν τις δικές τους πεποιθήσεις σε σχέση με αυτές, να αναλογιστούν πώς μπορούν να αντιμετωπίζουν καταστάσεις στο σχολείο, όπως π.χ. ο αποχωρισμός στο τέλος της χρονιάς, η μοναχικότητα κάποιων παιδιών ή κάποια αναπηρία σε εκπαιδευτικό ή μαθητή.

Φυσικά προτείνουμε τα εργαστήρια αυτά όχι μόνο στην Α’ και Β’  τάξη του Δημοτικού αλλά και στις υπόλοιπες. Ο θεατρολόγος ή ο εκπαιδευτικός  που θα αφηγηθεί τις ιστορίες, ανάλογα με την ηλικία, το πλαίσιο, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα της τάξης του, μπορεί να προσαρμόσει ή και να αλλάξει τα εργαλεία και τις τεχνικές της δραματικής τέχνης ή και να χρησιμοποιήσει άλλα μέσα ώστε να μπορούν να επεξεργαστούν τις ιστορίες τα παιδιά, όπως ζωγραφική, πλαστελίνες, κουκλοθέατρο, θέατρο σκιών κτλ.

Κατερίνα Τζωρτζακάκη: Το εργαστήριο για εμένα ήταν απόλυτα επιτυχημένο. Νιώσαμε πως το μήνυμα που θέλαμε να δώσουμε έγινε κατανοητό από τους συμμετέχοντες, που ήταν κυρίως εκπαιδευτικοί. Έδειξαν να χαλαρώνουν, να ψυχαγωγούνται με το θεατρικό παιχνίδι και ταυτόχρονα να προβληματίζονται. Στη συζήτηση μετά το παιχνίδι ρόλων οι συμμετέχοντες εξέφρασαν τα συναισθήματά τους και πρόσθεσαν δικές τους ιδέες σε σχέση με το θέμα της αποτυχίας και το πώς είναι καλό να μιλούν για αυτήν οι εκπαιδευτικοί στα παιδιά ειλικρινά μα και χωρίς να τα πληγώνουν, χωρίς να τους κόβουν τα φτερά. Αρκετοί μάλιστα εξέφρασαν την επιθυμία να μπορούσαν να κάνουν τα όσα κάναμε στους μαθητές τους ή σε άλλους εκπαιδευτικούς.

Αναστασία Σιαχάμη: Έχοντας υλοποιήσει το παρόν εργαστήριο μπορώ να πω ότι σε μεγάλο βαθμό τα εργαλεία και οι τεχνικές της δραματικής τέχνης που εφαρμόσαμε ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες και στους στόχους του προγράμματος. Παρατήρησα ότι οι συμμετέχοντες, από μεμονωμένες οντότητες στην αρχή του εργαστηρίου έγιναν γρήγορα μια ομάδα, συμμετείχαν ενεργά στις ασκήσεις και στο τέλος εξέφρασαν τους προβληματισμούς τους ως προς το θέμα της αποτυχίας, καθώς και τα θετικά τους σχόλια για το σύνολο του εργαστηρίου ως μορφή παρέμβασης στον χώρο της εκπαίδευσης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε το παιχνίδι ρόλων με τη συνθήκη «μαθητή που απέτυχε - δασκάλου που τον εμψυχώνει». Μια πρόκληση του εργαστηρίου ήταν το κατά πόσο θα μπορέσουν οι συμμετέχοντες να μπουν στον ρόλο των μαθητών και να αλληλεπιδράσουν με τον εμψυχωτή που έπαιζε το ρόλο του δασκάλου σε μεγάλο μέρος του εργαστηρίου. Η όλη αλληλεπίδραση ήταν αρκετά επιτυχής, καθώς η ομάδα ανταποκρίθηκε θετικά στο «παιχνίδι» και κατάφερε να μπει στο ρόλο και έτσι να βιώσει βαθύτερα τη δραματοποίηση. Συμπερασματικά, μέσω αυτής της βιωματικής προσέγγισης, η εφαρμογή των παραπάνω τεχνικών  σημείωσε επιτυχία στην ομάδα και συνεπώς πιστεύω πως το πρόγραμμα αυτό μπορεί να υλοποιηθεί πλέον και από τους ίδιους τους συμμετέχοντες  που το βίωσαν τόσο ενεργά.

1. Augosto Boal, Θεατρικά παιχνίδια για ηθοποιούς και μη ηθοποιούς, Εκδόσεις Σοφία, Θεσσαλονίκη, 2013

2. Daniel Goleman, Η Συναισθηματική Νοημοσύνη, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα,  1998

3. Keith Oatley, “In the minds of others”, Scientific American Mind 22, (5,2011)

4. Keith Oatley, “Fiction: Simulation of Social World”,  Trends in Cognitive Sciences 20 (8, 2016), p.618-628

5. Lev Semenovich Vygotsky, “Imagination and creativity in childhood”, Journal of Russian and East European Psychology 42 (1, 2004), pp. 7–97

6. Άλκηστις Κοντογιάννη, Μαύρη Αγελάδα, άσπρη αγελάδα. Δραματική τέχνη στην εκπαίδευση και διαπολιτισμικότητα, Εκδόσεις Τόπος, Αθήνα, 2009

7. Αστέριος Τσιάρας,  Η θεατρική αγωγή στο δημοτικό σχολείο, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2007

8. Μάριος Πουρκός (επιμ.), Τέχνη, Παιχνίδι,  Αφήγηση, Εκδόσεις Τόπος, Αθήνα, 2009

9. Νικόλαος Τσέργας, Θεραπευτικές Προσεγγίσεις μέσω της Τέχνης, Εκδόσεις Τόπος, Αθήνα, 2014

Η Κατερίνα Τζωρτζακάκη γεννήθηκε το 1982. Σπούδασε Ψυχολογία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Εκπαιδεύτηκε στη συμβουλευτική και την ψυχοθεραπεία. Εργάστηκε εθελοντικά σε διάφορους φορείς (με ΑΜΕΑ, παιδιά, μητέρες, έγκυες), ενώ επαγγελματικά ασχολείται με τον υποτιτιτλισμό από το 2009 στην εταιρεία The Cubicle. Έχει οργανώσει παιδικά εργαστήρια με βασικό άξονα τις ιστορίες. Τα πεζογραφήματά της, «Ο Χορός στη Σκακιέρα», «Παράλληλα Σύμπαντα» και «Χαμένες Παραστάσεις» κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Βασιλείου, ενώ από τις Εκδόσεις «Τόπος» κυκλοφορεί το δοκίμιο που έγραψε με την επίσης ψυχολόγο και μητέρα διδύμων με αυτισμό, «Μητρότητα, η δύναμη στην αδυναμία». Έχει γράψει άρθρα για ιστοσελίδες σχετικές με την ψυχολογία αλλά και ποικίλης ύλης. Η ιστοσελίδα της είναι η εξής: http://katerina-tzortzakaki.gr/. Στο ιστολόγιό της, https://ktistories.blogspot.com/, έχει δημοσιεύσει πάνω από 100 διηγήματά και ποιήματά της.

Η Αναστασία Σιαχάμη γεννήθηκε το 1993 στην  Τρίπολη Αρκαδίας. 
Εισήχθη 1η  στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Ναυπλίου του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου της Σχολής Καλών Τεχνών. Είναι απόφοιτος του τμήματος Θεατρικών Σπουδών Ναυπλίου με βαθμό 8,21. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου με Άριστα 9,09 στο ίδιο τμήμα με τίτλο «Δραματική Τέχνη και Παραστατικές Τέχνες στην Εκπαίδευση και τη Δια Βίου Μάθηση - Master in Drama and Performing Arts in Education and Lifelong Learning». Σπούδασε το Ακαδημαϊκό έτος 2013/2014 στη σχολή (ESAP) Escola Superior Artistica do Porto, στη Πορτογαλία μέσω του προγράμματος ERASMUS. Από το σχολικό έτος 2017/2018 εργάζεται στα Ιδιωτικά Εκπαιδευτήρια αυτενεργώ, Νηπιαγωγείο, Δημοτικό και Γυμνάσιο στο Άργος. Εργάστηκε εθελοντικά ως θεατρολόγος στην Εθνική Πινακοθήκη – Παράρτημα Ναυπλίου και στη Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας του Γενικού Νοσοκομείου Αργολίδας. Είναι μέλος της Δημοτικής Φιλαρμονικής Ναυπλίου από το 2003, παίζει κλαρινέτο. Ασχολείται με τη διαιτησία ποδοσφαίρου και τη φωτογραφία.