Σκοπός του εργαστηρίου είναι να παρουσιαστεί η σύμπραξη εκπαιδευτικού Φυσικής Αγωγής και Μουσικών Σπουδών στη δημιουργία θεατρικής παράστασης με τη συμμετοχή μαθητών/ τριών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και πώς η συμμετοχή αυτή ενισχύει την αυτοεκτίμηση των παιδιών. Θα παρουσιαστεί η έρευνα δράσης που πραγματοποιήθηκε σε πενήντα μαθητές/μαθήτριες με ειδικές μαθησιακές ανάγκες (συναισθηματικές, μαθησιακές, συμπεριφορικές) Δημοτικού σχολείου E’ και Στ’ τάξης. Κατά την υλοποίηση της θεατρικής παράστασης εφαρμόστηκαν τεχνικές δραματοθεραπείας και χαλάρωσης. Κλήθηκαν οι μαθητές/ μαθήτριες να ζωγραφίσουν και να εξιστορήσουν με πλοκή το θεατρικό έργο, έφτιαξαν μια ιστορία και συνειρμικά μπήκαν οι ίδιοι μέσα στην εικόνα. Εντόπισαν τον εαυτό τους μέσα σε αυτήν και φαντάστηκαν τι θα έλεγαν, που θα πήγαιναν, με ποιους θα ταυτιζόταν με τον καλό, κακό, αδικημένο, ανίσχυρο, δυνατό. Αναγνώρισαν τα συναισθήματα των άλλων και τα αναπαρήγαγαν επί σκηνής σαν να ήταν δικά τους. Έπαιξαν διάφορους ρόλους. Διερευνήθηκε κατά πόσο η αξιοποίηση των τεχνικών δραματοθεραπείας κατά την υλοποίηση της θεατρικής παράστασης οδήγησαν στη βελτίωση της αυτοεκτίμησης των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Ως εργαλείο συλλογής δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο με κλίμακα μέτρησης της αυτοεκτίμησης (GalaSelf-Esteem Test). Βρέθηκε πως οι τεχνικές δραματοθεραπείας ενισχύουν την αυτοπεποίθηση των μαθητών που δύσκολα αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες και παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες.

Σκοπός του εργαστηρίου είναι οι συμμετέχοντες/ουσες:

• Να κατακτήσουν την εμπειρία του θεάτρου βιωματικά.

• Να έρθουν σε επαφή βιωματικά με τον θεατρικό συγγραφέα Αριστοφάνη, με τον διασκευαστή του έργου και με το κείμενο κατανοώντας σημαντικά χαρακτηριστικά της δραματουργίας τους.

• Να έρθουν σε επαφή και να εφαρμόζουν τις τεχνικές και τις διαδικασίες παράστασης θεάτρου και αναλαμβάνουν διάφορους ρόλους που συντελούν στην ολοκλήρωσή της.

• Να αναπτύξουν τις υποκριτικές τους ικανότητες -λόγο, κίνηση, συναίσθημα- για να επικοινωνούν αποτελεσματικά με τη θεατρική πράξη.

Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ανακυκλώσιμα όπως: χαρτί, πλαστικές σακούλες, πλαστικά καπάκια, αλουμινένια κουτιά.

Τα εποπτικά μέσα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: ipad, φωτογραφική μηχανή, βιντεπροβολέας, οθόνη προβολής, ηχεία.

Τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: ψαλίδια, πένσες, κόλλες, συρραπτικό, συνδετήρες παραμάνες, πιστολάκι σιλικόνης.

Η διδακτική μεθοδολογία του εργαστηρίου, στηρίχτηκε στις παρακάτω μεθοδολογικές προσεγγίσεις, οι οποίες δύναται να εφαρμοστούν τόσο σε συνδυασμό, όσο και ανεξάρτητα η μία από την άλλη από την πλευρά χρήσης των θεατρικών τεχνικών ως σπειροειδούς ακολουθίας γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων.

α) Στάδια Αναφοράς

Το περιεχόμενο του εργαστηρίου βασίστηκε πάνω σε τρία στάδια που αντιστοιχούν σε τρεις βασικούς άξονες του σεναρίου διδασκαλίας: της προετοιμασίας για τη δημιουργία της παράστασης, την καθεαυτή παράσταση που δημιουργήθηκε από τους συμμετέχοντες/ουσες και της ανταπόκρισής τους σε αυτό που δημιούργησαν.

Τα τρία αυτά στάδια αποτέλεσαν τον κορμό πάνω στον οποίο οι συμμετέχοντες/ουσες συνεπλάκην ενεργά στη διαδικασία δημιουργίας της φόρμας του θεάτρου με τίτλο: « Όρνιθες του Αριστοφάνη», μέσα από ένα συνεχή διάλογο μεταξύ τους για να πληροφορούν και να τροφοδοτούν ο ένας τον άλλο με καταιγισμό ιδεών στην αρχή, ώστε να κατανοηθεί ότι στη δημιουργία της παράστασης υπάρχει μία ανταπόκριση τόσο από αυτούς που συμμετέχουν μέσα στη δράση όσο και από αυτούς που παρακολουθούν ως παρατηρητές από απόσταση.

Στο πρώτο στάδιο, η διαδικασία της δημιουργίας, περιλάμβανε αναλυτικά τα στοιχεία γνώσεων και ιστορικών πηγών για το θεατρικό έργο, τη διασκευή του έργου, αλλά και στοιχεία για τον Αριστοφάνη, το ύφος της γλώσσας που χρησιμοποιεί και τις νοηματοδοτήσεις που δίνει στο έργο του. Έγινε κατανοητό μέσω συζήτησης πώς για να δημιουργηθεί μια παράσταση από τα ίδια τα παιδιά, θα πρέπει να γνωρίζουν τα ίδια πώς να δημιουργήσουν. Συνεπώς, οφείλουν οι συμμετέχοντες/ουσες να γνωρίσουν τις διάφορες θεατρικές συμβάσεις και να διδαχθούν με ποιο τρόπο θα τις εφαρμόζουν, ώστε να παράγουν μια δραματική σκηνή. Να κατανοήσουν τη σημασία του μοιράσματος ρόλων, το χώρο της σκηνής και της δράσης τους πάνω σε αυτή. Να αντιληφθούν το χρόνο στον οποίο διαδραματίζονται τα γεγονότα χρωματίζοντας τα με σύγχρονες πινελιές.

Οι συμμετέχοντες/ουσες έπρεπε να αναπτύξουν τη δεξιότητα να σχηματίζουν αποτελεσματικές ομάδες παραγωγής και να διαχειρίζονται την εκάστοτε δραματική αναπαράσταση με τρόπο που να είναι ενδεικτική του εκάστοτε σκοπού (π.χ. μια σκηνή από τους Όρνιθες, όπου οι χαρακτήρες που υποδύονται τα παιδιά θα πρέπει να εκφράσουν συναισθήματα απέναντι σε κάτι που τους συμβαίνει). Επιπρόσθετα, έπρεπε οι συμμετέχοντες/ουσες να επιλέξουν και να προσδώσουν την αντιπροσωπευτική φόρμα στην αναπαράσταση, για να ανταποκρίνεται με σαφήνεια στις προθέσεις των μελών της ομάδας παραγωγής (π.χ. ο τρόπος που θα στηθούν στη σκηνή οι ήρωες του έργου για να φανεί η σχέση που έχουν μεταξύ τους).

Η διαδικασία της παράστασης περιλάμβανε την απόκτηση δεξιοτήτων και γνώσεων που είναι αναγκαίες για να την εκτέλεση του θεατρικού έργου. Για να υλοποιηθεί η παράσταση, οι συμμετέχοντες/ουσες έπρεπε να μεταμορφώσουν εαυτούς και τους άλλους, δοκίμασαν τους ρόλους που τους ανατέθηκαν, πειραματίστηκαν με το χώρο και το χρόνο, κατασκεύασαν κοστούμια από ανακυκλώσιμα υλικά, δημιούργησαν μουσικά όργανα από διάφορα κουτιά, εξασκήθηκαν στο συντονισμό κίνησης και χορού, κινήθηκαν μέσα σε ένα ορισμένο φυσικό χώρο. Έμαθαν πώς πρέπει να λειτουργούν στην παράσταση ως θεατές, ως ηθοποιοί, ως σκηνοθέτες, ως μουσικοί παραγωγοί, ως ρυθμιστές φωτισμού και ήχου, ως χορογράφοι, ως σκηνογράφοι, ενδυματολόγοι κ.ά.

Η διαδικασία της ανταπόκρισης περιελάμβανε τις δεξιότητες και γνώσεις που χρειάζονται για την προσαρμογή στο θεατρικό δρώμενο ως φυσική παρουσία με συναισθήματα. Οι συμμετέχοντες/ουσες έμαθαν να ανταποκρίνονται στο ρόλο του θεάτρου με συναισθήματα και σκέψεις κάθε φορά που υποδύονταν το ρόλο τους. Π.χ. εξέφρασαν τα συναισθήματα των πουλιών, όταν ακούν πράγματα που αφορούν τη σημαντικότητα της ύπαρξής τους στον πλανήτη. Να μπορούν να αποκωδικοποιούν τη θεατρική πράξη χρησιμοποιώντας την κατάλληλη σημειολογία και τους κατάλληλους κώδικες.

β) Τεχνικές

Σβούρα: Αναλύθηκε η τεχνική όπου συνεσταλμένα παιδιά αποκτούν «φωνή», υποδύοντας έναν ρόλο.

Αφήγηση: Ειπώθηκε πώς χρησιμοποιήθηκε η αφήγηση από παιδιά για να εισάγουν, να συνδέσουν και να τελειώσουν τη δράση.

Διάδρομος σκέψης/συνείδησης: Οι συμμετέχοντες/ουσες ενημερώθηκαν για την τεχνική που εφαρμόστηκε όπου τα παιδιά περπατώντας ανάμεσα στους διαδρόμους με τους θεατές πρόφεραν τις σκέψεις τους.

Παράλληλες σκηνές: Εξηγήθηκαν πώς δημιουργήθηκαν δύο σκηνές που στην πραγματικότητα συμβαίνουν σε διαφορετικά μέρη και διαφορετικούς χρόνους αλλά παίζονται η μια δίπλα στην άλλη.

Σάουντρακ: Αναλύθηκαν πώς ακούγονται ήχοι και σε ποια σημεία του έργου. Οι ήχοι ήταν ηχογραφημένοι.

Συνεντεύξεις/ανακρίσεις: Αναλύθηκαν οι χαρακτήρες που ρωτούν άτομα εξουσίας για να αποκομίσουν περισσότερες πληροφορίες για ένα γεγονός.

Φλάσμπακ: Ερμηνεύτηκε η τεχνική επιλογής του παρελθόντος, πράγμα που εντείνει τη δράση ακόμη πιο πολύ.

Το εργαστήρι της καλής πρακτικής που αφορά τα στάδια δημιουργίας της θεατρικής παράστασης « «Όρνιθες του Αριστοφάνη», ολοκληρώθηκε με την αξιολόγηση όχι με την έννοια της αντικειμενικά μετρήσιμης δεξιότητας στην υλοποίηση μιας παράστασης, αλλά μιας υποκειμενικής εκτίμησης της ποιότητας της εμπειρίας που βίωσαν οι συμμετέχοντες/ουσες μέσα από το εργαστήρι. Ο κάθε συμμετέχων/ουσα μπορούσε να αξιολογήσει ή να αξιολογηθεί με βάση τη δεξιότητα που απέκτησε στην επικοινωνία του/της με νοήματα και σημάνσεις του έργου. Πιο συγκεκριμένα, στην δεξιότητα να ανταποκρίνεται σε σύνθετες δραστηριότητες που απαιτεί η δημιουργία της παράστασης, στη δεξιότητα να επιλέγει την κατάλληλη θεατρική φόρμα και έκφραση και στην ικανότητα να αποκτά αυτονομία σε ό,τι αφορά την εφαρμογή των τεχνικών και διαδικασιών του θεάτρου και δεξιότητα κατασκευής και δημιουργίας με ανακυκλώσιμα υλικά.

Το εργαστήρι καλής πρακτικής είχε μια ολιστική προσέγγιση της παράστασης: «Όρνιθες του Αριστοφάνη», με δραστηριότητες βιώματος σε κοστούμια, μουσική και κίνηση ως ουσιαστική προϋπόθεση για τη δημιουργία μιας παράστασης που δημιουργείται από τα παιδιά και απευθύνεται σε όλους.

Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ανακυκλώσιμα όπως: χαρτί, πλαστικές σακούλες, πλαστικά καπάκια, αλουμινένια κουτιά.

Τα εποπτικά μέσα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: ipad, φωτογραφική μηχανή, βιντεπροβολέας, οθόνη προβολής, ηχεία.

Τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: ψαλίδια, πένσες, κόλλες, συρραπτικό, συνδετήρες παραμάνες, πιστολάκι σιλικόνης.

1. Άλκηστις Κοντογιάννη, Η δραματική τέχνη στην εκπαίδευση, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2000
2. Θόδωρος Γραμματάς, Διδακτική του θεάτρου, Τυπωθήτω, Αθήνα, 1999
3. Νάσια Χολέβα, Εσύ όπως κι Εγώ. Εξερευνώντας τη διαφορετικότητα μέσα από το θέατρο, Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, Αθήνα, 2010
4. Γιάννης Καλαντζόπουλος , Αριστοφάνης, 445-386 π.Χ., Αριστοφάνης: Όρνιθες. Ειρήνη. Βάτραχοι, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2008 

Η Βάσω Τερζή είναι καθηγήτρια φυσικής αγωγής Υπηρετώ στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών από το 2002 έως και σήμερα ως καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής στο Δημοτικό Σχολείο. Έχει Μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στην προσαρμοσμένη φυσική δραστηριότητα και στον αθλητισμό (ειδική φυσική αγωγή). Σε όλα τα σχολεία που υπηρέτησε, υλοποίησε πλήθος πολιτιστικών προγραμμάτων καθώς και θεατρικών παραστάσεων, σε ένα κατάλληλο παιδαγωγικό και μαθησιακό περιβάλλον, με στόχο την πολιτιστική αφύπνιση και την θεατρική αγωγή. Συμμετέχει σε χορευτική ομάδα παραδοσιακών χορών. Υπήρξε υπεύθυνη του θεατρικού ομίλου του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών τα έτη:2012-2013, 2013-2014, 2017-2018.

Η Καλλιρρόη (Ράνια) Τσαμτσούρη είναι εκπαιδευτικός Μουσικής ΠΕ16.01 με δεύτερο πτυχίο Πολιτικός Μηχανικός Έργων Υποδομής. Εργάζεται σε δημόσια σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από το 1993. Επίσης, έχει εργαστεί στο ειδικό σχολείο Μαρασλείου. Η οργανική της θέση είναι στο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών-ΠΣΠΑ από το 1996. Το 2013 αξιολογήθηκε με επιτυχία ως εκπαιδευτικός του ΠΣΠΑ από τη Διοικούσα Επιτροπή Πρότυπων και Πειραματικών Σχολείων. Έχει παρακολουθήσει σειρά επιμορφωτικών σεμιναρίων με αντικείμενο τη μουσικοκινητική αγωγή και το θεατρικό παιχνίδι. Έχει εκπονήσει πλήθος πολιτιστικών προγραμμάτων και έχει οργανώσει και κατευθύνει ομίλους δημιουργικότητας στο ΠΣΠΑ με αντικείμενο το χορωδιακό τραγούδι και το θέατρο.