Στην αρχή παρουσιάστηκε συνοπτικά η θεωρία στην οποία βασίζεται η τεχνική Δάσκαλος σε Ρόλο (ΔσΡ). Πρόκειται για μια ιδιαίτερα σημαντική τεχνική του Εκπαιδευτικού  Δράματος (Drama in Education/ Process Drama), δεδομένου ότι περιέχει τα βασικά στοιχεία της μεθόδου. Μετά, δόθηκαν δύο ενδεικτικά παραδείγματα για την εφαρμογή της τεχνικής, ένα στην Πρωτοβάθμια και ένα στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, οι συμμετέχοντες προσέγγισαν βιωματικά την τεχνική παίρνοντας μέρος στα εξής δύο μαθήματα Δράματος: «Στο νησί του Αιόλου» και «Ο έμπορος της Βενετίας». Το μάθημα «Στο νησί του Αιόλου», που βασίζεται στην Οδύσσεια, εστιάζει στο θέμα της εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών μιας ομάδας.  Το μάθημα «Ο έμπορος της Βενετίας» βασίζεται στο ομότιτλο έργο του Σαίξπηρ και εστιάζει στο θέμα της εκδίκησης. Η δασκάλα υποδύεται τον ρόλο του Σάιλοκ, που επιθυμεί να εκδικηθεί τον Αντόνιο ο οποίος τον έχει προσβάλει θανάσιμα, ενώ οι μαθητές αναλαμβάνουν τον Συλλογικό ρόλο της Τζέσικας, της κόρης του Σάιλοκ, η οποία προσπαθεί να τον μεταπείσει. Και τα δύο μαθήματα αποτελούν καλά παραδείγματα  για την αξιοποίηση της τεχνικής Δάσκαλος σε Ρόλο στη διδασκαλία της λογοτεχνίας και της γλώσσας. Αυτά τα μαθήματα σχεδιάστηκαν και εφαρμόστηκαν από φοιτητές του Τμήματος Θεάτρου ΑΠΘ στο οποίο δίδαξαν η Α. Αυδή και η Μ. Χατζηγεωργίου.   

Βασικός στόχος και στα δύο μαθήματα Δράματος είναι να δοθεί η ευκαιρία στους μαθητές, μέσω της τεχνικής Δάσκαλος σε Ρόλο, να βιώσουν μια κατάσταση στο πλαίσιο μιας ιστορίας, να εμβαθύνουν σε ένα θέμα και να αναστοχαστούν. Η τεχνική ΔσΡ είναι ένα εξαιρετικό παιδαγωγικό εργαλείο, που προσφέρει στον δάσκαλο τη δυνατότητα να εμπλέξει συναισθηματικά τους μαθητές και να προκαλέσει τη σκέψη τους εκ των έσω με τις κατάλληλες ερωτήσεις, προκειμένου να προχωρήσουν στη διερεύνηση του εκάστοτε θέματος. Με αυτόν τον τρόπο ο δάσκαλος εφαρμόζει τη «σκαλωσιά» (scaffolding), που πρότεινε ο Bruner, και προωθεί την ενεργητική, βιωματική, συνεργατική μάθηση και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. 

Για κάθε μάθημα ειδικά τέθηκαν οι εξής στόχοι:

Στο μάθημα «Στο νησί του Αιόλου», που εστιάζει στο θέμα της εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών μιας ομάδας,  οι μαθητές καλούνται να προβληματιστούν και να απαντήσουν σε ερωτήματα όπως: Γιατί είναι σημαντική η εμπιστοσύνη μεταξύ των μελών μιας ομάδας; Πώς δημιουργείται κλίμα εμπιστοσύνης σε μια ομάδα; Τι μπορεί να κλονίσει την εμπιστοσύνη και ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες;

Στο μάθημα «Ο έμπορος της Βενετίας», που διερευνά τα θέματα της εκδίκησης και του ρατσισμού, οι μαθητές καλούνται να αντιμετωπίσουν σχετικά ερωτήματα όπως: Ποιοι λόγοι μας οδηγούν στην εκδίκηση; Μπορούμε να βρούμε το δίκιο μας με την εκδίκηση; Με ποιους τρόπους μπορούμε να αντιδράσουμε, όταν έχουμε αδικηθεί;

Και τα δύο παραδείγματα δίνουν, επιπλέον, την ευκαιρία στους μαθητές να προσεγγίσουν το λογοτεχνικό κείμενο στο οποίο βασίζεται το κάθε μάθημα και να παραγάγουν βιωματικό προφορικό και γραπτό λόγο.

Για την εμψύχωση των δύο μαθημάτων δράματος δεν απαιτούνται ιδιαίτερα μέσα και υλικά. Στο δράμα «Ο έμπορος της Βενετίας» αξιοποιήθηκε το θεατρικό έργο του Σαίξπηρ, για να προετοιμάσει ο δάσκαλος το προφορικό κείμενο του αυτοσχεδιασμού. Και στα δύο μαθήματα χρησιμοποιήθηκαν κάποια ενδυματολογικά στοιχεία και αντικείμενα που σηματοδότησαν τον ρόλο του δασκάλου. Αξιοποιήθηκαν επίσης μουσικά κομμάτια σε κάποιες δραστηριότητες για τη δημιουργία ατμόσφαιρας.

Στην αρχή του εργαστηρίου παρουσιάστηκε συνοπτικά η θεωρία στην οποία βασίζεται η τεχνική Δάσκαλος σε Ρόλο (ΔσΡ). Μετά, δόθηκε στους συμμετέχοντες η ευκαιρία να προσεγγίσουν βιωματικά την τεχνική παίρνοντας μέρος σε συγκεκριμένα παραδείγματα Δράματος με ΔσΡ.

Το καθένα από τα παραδείγματα  που παρουσιάσαμε έχει σχεδιαστεί για ένα δίωρο μάθημα, αλλά μπορεί να συμπυκνωθεί, ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες της διδασκαλίας.   Προκειμένου να συμπεριλάβουμε και τα δύο παραδείγματα στο διαθέσιμο χρόνο για το εργαστήριο (90’), συμπυκνώσαμε τα μαθήματα Δράματος.

ΤΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

Α. «ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟΥ ΑΙΟΛΟΥ» 

Το μάθημα «Στο νησί του Αιόλου» απευθύνεται κυρίως σε μαθητές Α΄ γυμνασίου που διδάσκονται την Οδύσσεια, αλλά μπορεί να διδαχτεί και σε μαθητές δημοτικού (Ε΄ και Στ΄ τάξη). Το μάθημα εστιάζει στο θέμα της εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών μιας ομάδας και διερευνά το ερώτημα γιατί είναι σημαντική η εμπιστοσύνη μεταξύ των μελών μιας ομάδας.

Ερέθισμα: Ομήρου Οδύσσεια, ραψωδία κ, και ειδικά στίχοι 26-27: «Όμως δεν έμελλε ο Αίολος το έργο του να συντελέσει. Πήγαμε μόνοι στο χαμό, από δική μας αφροσύνη».   

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ 

Εισαγωγική αφήγηση για τη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ του Οδυσσέα και των συντρόφων του κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους ως την άφιξή τους στο νησί του Αιόλου. Σε κάποιες περιπέτειες υπήρχε εμπιστοσύνη και η ομάδα κρατήθηκε ενωμένη, ενώ σε άλλες κλονίστηκε με σοβαρές συνέπειες. Αναφορά στη φιλοξενία που τους προσέφερε ο Αίολος και στο δώρο (ασκό) που έδωσε στον Οδυσσέα.    

Το δίλημμα του Οδυσσέα σχετικά με τον ασκό: Παρακολούθηση σκέψης      

Οι μαθητές, σε ρόλο Οδυσσέα, λένε φωναχτά τις σκέψεις του: Να  ενημερώσει  ή όχι τους συντρόφους του για τον ασκό που του χάρισε ο Αίολος; Γιατί ναι; Γιατί όχι;

Αφήγηση

Μετά από πολλές σκέψεις, ο Οδυσσέας αποφασίζει να μην πει τίποτε στους συντρόφους του. Επιστρέφει στο καράβι και κρύβει τον ασκό στο κελάρι. Eννέα μέρες ταξίδευαν ήρεμα με τον Ζέφυρο να φυσάει ευνοϊκά και τον Οδυσσέα συνέχεια στο τιμόνι. Τη δέκατη μέρα άρχισε να φαίνεται η Ιθάκη και οι ακρογιαλιές της. Μόλις διακρίνεται η Ιθάκη.

Πλησιάζοντας στην Ιθάκη:  Φράση στον κύκλο

Οι μαθητές, σε ρόλο συντρόφων του Οδυσσέα, λένε φωναχτά μια σκέψη που κάνουν, μια γλυκιά ανάμνηση, καθώς διακρίνουν από μακριά την πατρίδα τους.  

Αφήγηση

Ο Οδυσσέας, μόλις βλέπει από μακριά την Ιθάκη,  ησυχάζει και εξαντλημένος αφήνεται σ' έναν γλυκό ύπνο. Οι σύντροφοι ανακαλύπτουν τον ασκό και αναρωτιούνται: Γιατί άραγε ο Οδυσσέας έκρυψε τον ασκό; Τι να περιέχει ο ασκός;

Οι σύντροφοι κάνουν συμβούλιο: Αυτοσχεδιασμός με ΔσΡ συντρόφου   

Οι μαθητές σε ρόλο συντρόφων που ανακάλυψαν τον ασκό.

ΔσΡ: Ο σύντροφος που είδε τον Αίολο να χαρίζει τον ασκό στον Οδυσσέα.

Λειτουργία:  Συντονισμός.      Κύρος: Ισότιμο.

Στάση του ρόλου: Ο ΔσΡ προσπαθεί  να ισορροπήσει τις δύο αντιτιθέμενες απόψεις σχετικά με το άνοιγμα ή όχι του ασκού. Από τη μια υποκινεί τους συντρόφους να ανοίξουν τον ασκό, ενώ από την άλλη τους αποτρέπει θέτοντας ερωτήσεις. Ενδεικτικές ερωτήσεις: Τι έχει μέσα;  Γιατί δεν μας είπε τίποτε; Δεν μας εμπιστεύεται; Θα τον ανοίξουμε ή όχι; Γιατί;

Αφήγηση

Κάποιοι από τους συντρόφους αποφασίζουν τελικά να ανοίξουν τον ασκό, παραβλέποντας τις αντιρρήσεις των υπόλοιπων. Και τότε ξαφνικά ξεχύνονται από τον ασκό δυνατοί άνεμοι που παρασέρνουν το καράβι μακριά από την πατρίδα. Ο Οδυσσέας ξυπνάει από τον βαθύ ύπνο, αντικρίζει το χάος που επικρατεί και συνειδητοποιεί  πόσο είχε ήδη απομακρυνθεί το καράβι από την Ιθάκη. Κυριευμένος από οργή και απόγνωση και νιώθοντας προδομένος από τους συντρόφους, τους ζητάει εξηγήσεις.  Για να δούμε αυτή την έντονη συζήτηση.

Η συζήτηση του Οδυσσέα με τους συντρόφους του: Αυτοσχεδιασμός με ΔσΡ Οδυσσέα  

Μαθητές σε δύο ομάδες: α) Σε ρόλο συντρόφων που συμμετείχαν στο άνοιγμα του ασκού, β) Σε ρόλο συντρόφων που διαφωνούσαν με το άνοιγμά του.

ΔσΡ: Οδυσσέας.   Λειτουργία: Συντονισμός.    Κύρος: Ανώτερο ως αρχηγός της ομάδας.  

Στάση του ρόλου: Ο Οδυσσέας είναι ένας συνετός αρχηγός που φροντίζει για το καλό της ομάδας του, αλλά παίρνει μόνος του τις κρίσιμες αποφάσεις. Είναι πολύ στεναχωρημένος που χάθηκε η ευκαιρία να φτάσουν στην πολυπόθητη πατρίδα και θεωρεί υπεύθυνους για τη μεγάλη αυτή απώλεια τους συντρόφους που άνοιξαν τον ασκό. Ενδεικτικές ερωτήσεις  για τον ΔσΡ:  Γιατί ανοίξατε τον ασκό; Γιατί δεν με εμπιστευτήκατε; Εσείς τι λέτε για αυτό που έκαναν οι σύντροφοί σας; Τι νομίζετε ότι πρέπει να γίνει από εδώ και πέρα; 

Ο ΔσΡ παραδέχεται τελικά και το δικό του λάθος-που και αυτός δεν τους εμπιστεύτηκε και τους έκρυψε το δώρο του Αίολου.

Αφήγηση  

Σύμφωνα με την Οδύσσεια, ο Οδυσσέας αναλαμβάνει ένα μερίδιο της ευθύνης του με την εξής φράση: «Όμως δεν έμελλε ο Αίολος το έργο του να συντελέσει. Πήγαμε μόνοι στο χαμό, από δική μας αφροσύνη».

Αναστοχαστική συζήτηση για το θέμα της εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών μιας ομάδα στη ζωή μας.

Γραφή κειμένων

-Αυτές τις σκέψεις έκανα για το θέμα της εμπιστοσύνης, «παίζοντας» την ιστορία «Στο νησί του Αιόλου»…

-Να γράψετε μια αφήγηση για την ιστορία που «παίξατε» από την οπτική γωνία του Οδυσσέα ή κάποιου συντρόφου. Καλό θα ήταν να εντάξετε στην αφήγησή σας και κάποιους από τους διαλόγους που έγιναν στο εργαστήριο.

-Αν ανήκετε σε κάποια ομάδα, σκεφτείτε πώς λειτουργεί η ομάδα σας. Υπάρχει εμπιστοσύνη μεταξύ σας ή όχι και γιατί;  Τι θα μπορούσατε να κάνετε, για να υπάρχει εμπιστοσύνη και να κρατηθεί η ομάδα ενωμένη;  Να γράψετε ένα κείμενο, για να μοιραστείτε τις σκέψεις σας για αυτό το θέμα με τους συμμαθητές σας.

Β. «Ο ΕΜΠΟΡΟΣ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ»

Θέμα:  Εκδίκηση, ρατσισμός. 

Ερωτήματα: Ποιοι λόγοι μας οδηγούν στην εκδίκηση;

• Μπορούμε να βρούμε το δίκιο μας με την εκδίκηση; Αν ναι, γιατί; Αν όχι, γιατί; 
• Με ποιους τρόπους μπορούμε να αντιδράσουμε, όταν έχουμε αδικηθεί;

Πηγή/Ερέθισμα: Το θεατρικό έργο του Σαίξπηρ Ο Έμπορος της Βενετίας.

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

Ιδεοθύελλα: Εκδίκηση.

Εκδίκηση: Κινητικό σε ζευγάρια.  

Αφήγηση 

Τα βασικά πρόσωπα της ιστορίας μας είναι ο Αντόνιο, πλοιοκτήτης και πλούσιος έμπορος της Βενετίας, ο Σάυλοκ, Εβραίος τοκογλύφος, και η αγαπημένη κόρη του Σάυλοκ, η Τζέσικα. Ας ταξιδέψουμε, λοιπόν, στη Βενετία του 1598, όπου οι Εβραίοι υφίστανται την υποτίμηση και την περιφρόνηση της κοινωνίας.  

Αυτό είναι το συμβόλαιο που υπέγραψε ο Αντόνιο με τον Σάυλοκ.  

Η ΕΓΓΥΗΣΗ

Εγώ, ο Αντόνιο, δηλώνω ότι σήμερα, στις 15 Μαρτίου 1598, δανείστηκα 3000 δουκάτα από τον Σάιλοκ για τρεις μήνες. Αν δεν καταβάλω εγκαίρως το ποσό που δανείστηκα, δηλώνω ότι θα πληρώσω το συμφωνηθέν πρόστιμο. Παραχωρώ στον Σάιλοκ το δικαίωμα να κόψει μία λίβρα από τη σάρκα μου από το μέρος του σώματός μου που ο ίδιος θα ορίσει.

Βενετία 15 Μαρτίου 1598

Αντόνιο

Συζήτηση  

Ποιες πληροφορίες μπορούμε να πάρουμε από αυτό το έγγραφο; Τι υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε για τα πρόσωπα; Σκεφτείτε τι θα θέλατε να ρωτήσετε τον Σάυλοκ.

Ο Σάιλοκ: Ανακριτική καρέκλα με ΔσΡ  

Λειτουργία: Παροχή πληροφοριών.

Στάση: Μισεί τον Αντόνιο, γιατί «του χαλάει την πιάτσα», δανείζοντας χρήματα σε φίλους χωρίς τόκο, και κυρίως γιατί τον περιφρονεί, τον ταπεινώνει και καθυβρίζει τη φυλή του. Είναι αποφασισμένος να εκδικηθεί. Το συμβόλαιο είναι μια παγίδα του Σάυλοκ. Ελπίζει ότι θα πάρει την εκδίκησή του. Ο Αντόνιο, ανυποψίαστος, έχει ήδη πέσει στην παγίδα.

Κείμενο: Για τον αυτοσχεδιασμό ο ΔσΡ μπορεί να κινηθεί με βάση αποσπάσματα από το έργο του Σαίξπηρ.

Αφήγηση

Ο Αντόνιο είναι ένας πλούσιος πλοιοκτήτης στη Βενετία. Είναι γενναιόδωρος, ιδιαίτερα απέναντι στον Μπασσάνιο, τον αγαπημένο του φίλο, στον οποίο δανείζει χρήματα. Αυτή τη φορά, ο Αντόνιο δεν είχε μετρητά, και προσφέρθηκε να μπει εγγυητής στο δάνειο που του έδωσε ο Σάιλοκ για τον Μπασσάνιο. Ο Αντόνιο φέρεται με πολύ προσβλητικό τρόπο στον Σάιλοκ και τον αντιμετωπίζει με σκληρότητα όπως και όλους τους Εβραίους. Ο Αντόνιο, όντας εύπιστος, έχει πέσει στην παγίδα του Σάιλοκ. Είναι αισιόδοξος ότι όλα θα πάνε καλά, ότι θα εισπράξει εγκαίρως χρήματα από τα εμπορικά πλοία του και ότι δεν θα χρειαστεί να πληρώσει κανένα πρόστιμο.    

Τρεις μήνες περνούν, αλλά τα καράβια του Αντόνιο δεν έχουν επιστρέψει ακόμη. Κυκλοφορεί η φήμη ότι έχουν χαθεί. Ο Αντόνιο δεν μπορεί να αποπληρώσει το δάνειο στην καθορισμένη ημερομηνία. Ο Σάιλοκ αποφασίζει να διεκδικήσει το ομόλογό του στο δικαστήριο. Την πρώτη ημέρα της δίκης ο Μπασσάνιο κατάφερε να συγκεντρώσει τα χρήματα και να προσφέρει στον Σάιλοκ τα 3.000 δουκάτα. Ο Σάιλοκ όμως αρνείται και μάλιστα δηλώνει ότι είναι αποφασισμένος να κόψει μια λίβρα κοντά στην καρδιά του Αντόνιο.  Είναι φανερό ότι επιδιώκει τον θάνατο του Αντόνιο. Η δίκη θα συνεχιστεί την επόμενη ημέρα, οπότε θα ληφθεί και η απόφαση του δικαστηρίου. Είναι βράδυ, στο σπίτι του Σάιλοκ. Η Τζέσικα, η αγαπημένη κόρη του Σάιλοκ, μαθαίνει τα νέα για τη δίκη και αναστατώνεται. Η Τζέσικα είναι μια νέα με ήπιο χαρακτήρα και ανθρωπιά. Διαφωνεί ριζικά με τη συμπεριφορά του πατέρα της και προσπαθεί με κάθε τρόπο να τον μεταπείσει.

Η Τζέσικα προσπαθεί να μεταπείσει τον Σάιλοκ: Αυτοσχεδιασμός με ΔσΡ

Μαθητές σε συλλογικό ρόλο: Τζέσικα.  

Οι μαθητές χωρισμένοι σε τέσσερις ομάδες προετοιμάζουν τον ρόλο της Τζέσικα. Ένας εκπρόσωπος από κάθε ομάδα υποδύεται τον ρόλο της Τζέσικα.

Στάση: Η Τζέσικα είναι γλυκιά και γεμάτη καλοσύνη. Έχει εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα από τον πατέρα της, πιστεύει σε ανθρωπιστικές αξίες και διαφωνεί μαζί του ριζικά όσον αφορά το θέμα της εκδίκησης.  Αγαπά πολύ τον πατέρα της και θέλει να τον καταλάβει. Για αυτό προσπαθεί με κάθε τρόπο να τον μεταπείσει και να τον αποτρέψει από μια ουσιαστικά εγκληματική πράξη.

Για την προετοιμασία του ρόλου καλό είναι οι ομάδες να λάβουν υπόψη τους τα παρακάτω ερωτήματα: Σε ποιες αξίες πιστεύει η Τζέσικα; Με ποιους τρόπους τις υπερασπίζεται; Σε ποια στάση είναι διατεθειμένη να καταφύγει, αν ο Σάιλοκ δεν μεταπείθεται;

ΔσΡ: Σάιλοκ.  

Κύρος: Ανώτερο.

Λειτουργία: Δικηγόρος του διαβόλου. Ο ΔσΡ προκαλεί τους μαθητές, σε ρόλο της Τζέσικα, να  προβληματιστούν σε θέματα αξιών και να αγωνιστούν, για να υπερασπίσουν τις ιδέες τους.

Κείμενο: Αξιοποιούνται στον αυτοσχεδιασμό αποσπάσματα από το έργο του Σαίξπηρ.

Αφήγηση 

Ο Σάιλοκ, μετά τη συζήτηση με την κόρη του, βρίσκεται σε δίλημμα.

Το τέλος της ιστορίας: Σύνταξη κειμένου (σε ρόλο)  

Κάθε ομάδα, ανάλογα με την εκδοχή της, επιλέγει και γράφει ένα από τα εξής προτεινόμενα κείμενα:

• Μία σελίδα από το ημερολόγιο του Σάιλοκ που αναφέρεται στην απόφασή του.
• Μία σελίδα από το ημερολόγιο της Τζέσικα που αναφέρεται στην απόφασή του Σάιλοκ.
• Μία σελίδα από το ημερολόγιο του Αντόνιο που αναφέρεται στο τέλος της ιστορίας.

Εκδίκηση-Συγχώρεση: Ομαδικό γλυπτό

Αναστοχαστικές δραστηριότητες

Α. Συζήτηση

Ο δάσκαλος συντονίζει συζήτηση για το θέμα της εκδίκησης, προκειμένου οι μαθητές να συνδέσουν την ιστορία που βίωσαν στον φανταστικό κόσμο του δράματος με τη δική τους ζωή.

Β. Σύνταξη κειμένων-έρευνα/ δημιουργική εργασία

-Να καταγράψετε συνοπτικά δύο τρεις σκέψεις που κάνατε «παίζοντας» την ιστορία του Σάιλοκ (μία φράση για την κάθε σκέψη). Να μοιραστείτε τις σκέψεις σας με τους συμμαθητές σας.

-Σκεφτείτε φορές που σας «αδίκησαν» ή σας πλήγωσαν  και σας απασχόλησε το  θέμα της συγχώρεσης. Αναρωτηθείτε: Τι με εμποδίζει να προχωρήσω στη συγχώρεση και τι με βοηθάει; Πώς αισθάνομαι, όταν συγχωρώ, και πώς όταν  αρνούμαι να συγχωρήσω; Να εκφράσετε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας για το θέμα σε ένα γράμμα που απευθύνετε σε φίλο σας.   

-Σκεφτείτε φορές που «αδικήσατε» ή πληγώσατε κάποιον και σας απασχόλησε το  θέμα της συγγνώμης. Αναρωτηθείτε: Τι σημαίνει συγγνώμη; Γιατί αισθάνομαι την ανάγκη να ζητήσω συγγνώμη; Τι με βοηθάει να ζητήσω συγγνώμη και τι με εμποδίζει; Πώς αισθάνομαι αφού ζητήσω συγγνώμη; Να εκφράσετε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας σε ένα γράμμα που απευθύνετε σε φίλο σας.

-Να γράψετε ένα κείμενο με δοκιμιακό χαρακτήρα, λαμβάνοντας υπόψη και τα παρακάτω ερωτήματα: Ποιοι λόγοι μας οδηγούν στην εκδίκηση; Μπορούμε να βρούμε το δίκιο μας με την εκδίκηση; Αν ναι, γιατί; Αν όχι, γιατί;  Με ποιους τρόπους μπορούμε να αντιδράσουμε, όταν έχουμε αδικηθεί;

-«Το μίσος θρέφει μίσος»: Να αναρωτηθείτε αν κάποια σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα, π.χ. ο ρατσισμός, επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη και να καταθέσετε τον προβληματισμό σας σε ένα κείμενο με το οποίο απευθύνεστε στους συμμαθητές σας.

-Να εργαστείτε σε ομάδες, για να ερευνήσετε το φαινόμενο της ρητορικής του μίσους που εμφανίζεται στο διαδίκτυο. Αν σας ενδιαφέρει, μπορείτε να οργανώσετε μια εκστρατεία ενημέρωσης για νέους της ηλικίας σας, δημιουργώντας τα κατάλληλα για την περίσταση πολυτροπικά κείμενα (άρθρα-σχόλια, αφίσες κ.ά.).

Μπορείτε να αντλήσετε υλικό για το θέμα από τις παρακάτω πηγές:

-Σύνδεσμοι. Ένα εγχειρίδιο για την καταπολέμηση της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο μέσα από την εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα, Συμβούλιο της Ευρώπης

- http://politropi.greek-language.gr, Σιωπή, Σιωπή και πολιτική εξουσία

Οι συμμετέχοντες έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τεχνική Δάσκαλος σε Ρόλο και για το εργαστήριο συνολικά. Αρκετοί δήλωσαν ότι σκοπεύουν να πειραματιστούν με την τεχνική στις ομάδες τους. 

1. Judith Ackroyd, Role reconsidered. A re-evaluation of the relationship between teacher-in-role and acting, Trentham Books, Stoke on Trent U.K., 2004.
2. Michael Anderson & Julie Dunn (επιμ.),  How drama activates learning. Contemporary research and practice, Bloomsbury Academic, London U.K. 2013.
3. Gavin Bolton, Acting in classroom drama. A critical analysis, Trentham Books in association with the University of Central England, Stoke on Trent U.K., 1998.
4. Pamela Bowell  & Brian S. Heap, Planning process drama, David Fulton Publishers, London U.K., 2001.
5. Jerome Bruner & Helen Haste, Making Sense, Routledge, London U.K., 1990.
6. David Davis, Imagining the real. Towards a new theory of drama in education, Institute of Education Press, Trentham Books, London U.K., 2014.
7. J.T. Dillon, The practice of questioning, Routledge, London U.K., 1990.
8. John Doona, Secondary Drama: a creative source book. Practical inspiration for teachers, Routledge, Abingdon U.K., 2014.
9. Dorothy Heathcote & Gavin Bolton, Drama for learning. Dorothy Heathcote’s Mantle of the Expert approach to education, Heinemann, Portsmouth U.K., 1995.
10. Liz Johnson & Cecily O’ Neill, Dorothy Heathcote. Collected writings on education and drama, Hutchinson, London U.K., 1984.
11. Norah Morgan & Juliana Saxton, Teaching drama. A mind of many wonders, Hutchinson, London U.K., 1987.
12. Jonothan Neelands, Beginning Drama 11-14, David Fulton, London U.K., 1998.
13. Jonothan Νeelands  & Tony Goode, Structuring drama work. A handbook of available forms in theatre and drama, Cambridge University Press, Cambridge U.K., 2000.
14. Cecily O’Neill, Drama worlds. A framework for process drama, Heinemann, Portsmouth U.K., 1995.
15. John O’Toole, The process of drama. Negotiating art and meaning, Routledge, London U.K., 1992.
16. Philip Taylor & Christine D Warner (επιμ.), Structure and spontaneity. The process drama of Cecily O'Neill,  Trentham Books, Stoke on Trent U.K., 2006.
17. Betty Jane Wagner, Dorothy Heathcote. Drama as a learning medium, Hutchinson Education, London U.K., 1979.
18. Phillip Zarrilli  P (επιμ.), Acting (Re)Considered. Theories and practices, Routledge, London U.K., 2005.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

1. Άλκηστις Κοντογιάννη,  Μαύρη αγελάδα - άσπρη αγελάδα. Δραματική τέχνη στην εκπαίδευση και διαπολιτισμικότητα, Τόπος, Αθήνα, 2008.  
2. Άβρα Αυδή & Μελίνα Χατζηγεωργίου, Η τέχνη του Δράματος στην εκπαίδευση. 48 προτάσεις για εργαστήρια θεατρικής αγωγής, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2007.
3. Άβρα Αυδή & Μελίνα Χατζηγεωργίου, Όταν ο δάσκαλος μπαίνει σε ρόλο. 50 προτάσεις για θεατρικά εργαστήρια με Δάσκαλο σε Ρόλο, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2018.
4. Lev S. Vygotsky, Νους στην κοινωνία. Η ανάπτυξη των ανωτέρων ψυχολογικών διαδικασιών,  Σ. Βοσνιάδου (επιμ.), Α. Μπίμπου & Στ. Βοσνιάδου, Gutenberg, Αθήνα, 2000.
5. Νίκος Γκόβας, Για ένα νεανικό δημιουργικό θέατρο, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2003.
6. Brian Woolland,  Η διδασκαλία του Δράματος στο Δημοτικό Σχολείο, Ε. Κανηρά,  Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003.
7. Χρήστος Θεοφιλίδης,  Η τέχνη των ερωτήσεων, Γρηγόρης, Αθήνα, 1988.
8. Μάρθα Κατσαρίδου, Η θεατροπαιδαγωγική μέθοδος. Μια πρόταση για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας σε διαπολιτισμική τάξη, Σταμούλη, Αθήνα, 2014.
9. Μαρία Μπιρμπίλη, Προς μια παιδαγωγική του διαλόγου. Η σημασία και ο ρόλος των ερωτήσεων στην προσχολική εκπαίδευση,  Gutenberg, Αθήνα, 2008.
10. Augusto Boal,  Θεατρικά παιχνίδια για ηθοποιούς και μη ηθοποιούς, Μ. Παπαδήμα,  Σοφία,  Αθήνα, 2013.
11. Jerome Bruner, Πράξεις νοήματος, Γ. Καλομοίρης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1997.
12. Σίμος Παπαδόπουλος,  Με τη γλώσσα του θεάτρου. Η διερευνητική δραματοποίηση στη διδασκαλία της γλώσσας, Κέδρος, Αθήνα, 2007.

Άβρα Αυδή

Φιλόλογος και θεατροπαιδαγωγός. Υπηρέτησε στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ως καθηγήτρια και ως Υπεύθυνη Πολιτιστικών (1982-2011). Παράλληλα, δίδαξε, επί 15 έτη (2001-2016), στο Τμήμα Θεάτρου του Α.Π.Θ. τα μαθήματα «Δραματοποίηση» και «Το Θέατρο στο σχολείο». Ασχολήθηκε συστηματικά με το Εκπαιδευτικό Δράμα και με το σχολικό θέατρο, αξιοποιώντας τις γνώσεις που αποκόμισε από μεταπτυχιακές σπουδές και σχετική έρευνα. Δίδαξε σε επιμορφωτικά σεμινάρια και δημοσίευσε ποικίλα άρθρα σχετικά με τη θεατρική παιδεία. Συνέγραψε με τη Μελίνα Χατζηγεωργίου το βιβλίο «Η τέχνη του Δράματος στην εκπαίδευση. 48 προτάσεις για εργαστήρια θεατρικής αγωγής» (Μεταίχμιο 2007) και το βιβλίο «Όταν ο δάσκαλος μπαίνει σε ρόλο. 50 προτάσεις για θεατρικά εργαστήρια με Δάσκαλο σε Ρόλο»  (Μεταίχμιο 2018). Στον τομέα της γλωσσικής διδασκαλίας έχει επίσης διδακτικό, επιμορφωτικό και συγγραφικό έργο. Συμμετείχε, ανάμεσα σε άλλα, στη συγγραφή των παρακάτω ομαδικών έργων: Εγχειρίδια «Έκφραση-Έκθεση» για το λύκειο (1985-89),  Πρόγραμμα Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα (1998), ψηφιακό έργο ΠΟΛΥΤΡΟΠΗ ΓΛΩΣΣΑ (2017).

Μελίνα Χατζηγεωργίου

Η Μελίνα Χατζηγεωργίου είναι δασκάλα και θεατροπαιδαγωγός με μεταπτυχιακές σπουδές στο Εκπαιδευτικό Δράμα (Μ.Α. Drama in Education). Δίδαξε επί 15 έτη στο Τμήμα Θεάτρου του ΑΠΘ τα μαθήματα «Δραματοποίηση» και «Το Θέατρο στο σχολείο».  Έχει εργαστεί ως δασκάλα Δράματος σε σχολεία, στο ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Ιωαννίνων, στο Παιδικό Στέκι του Εθνικού Θεάτρου, στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Δίδαξε σε επιμορφωτικά σεμινάρια για το Εκπαιδευτικό Δράμα που οργανώθηκαν από πανεπιστήμια και ποικίλους φορείς όπως το Πανελλήνιο Δίκτυο Εκπαιδευτικών για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, το Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης, τη Future Library, κ.α.. Επιπλέον, σχεδίασε και συντόνισε θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα σε μουσεία και άλλους φορείς.  Συνέγραψε με την Άβρα Αυδή το βιβλίο «Η τέχνη του Δράματος στην εκπαίδευση. 48 προτάσεις για εργαστήρια θεατρικής αγωγής» (Μεταίχμιο 2007) και το βιβλίο «Όταν ο δάσκαλος μπαίνει σε ρόλο. 50 προτάσεις για θεατρικά εργαστήρια με Δάσκαλο σε Ρόλο» (Μεταίχμιο 2018) .