Στο πλαίσιο του μαθήματος «Θέατρο στο σχολείο», η ομάδα μας προσπάθησε να εμβαθύνει σ’  ένα από τα φλέγοντα ζητήματα της εποχής μας και να αναδείξει την ανάγκη ευαισθητοποίησης όλων μας και ειδικότερα των μαθητών. Για τον λόγο αυτό σχεδίασε ένα θεατροπαιδαγωγικό πρόγραμμα, αξιοποιώντας ως υλικό το βιβλίο του Μάικ Κένι «Το αγόρι με την βαλίτσα», σε  διασκευή της Ξένιας Καλογεροπούλου. Το θεατροπαιδαγωγικό πρόγραμμα εφαρμόστηκε με επιτυχία τρεις φορές  σε μαθητές Α΄ Λυκείου ,  Γ ΄γυμνασίου καθώς και σε μαθητές της Στ΄Δημοτικού, στο πλαίσιο του Εργαστηρίου  Κοινωνικού Θεάτρου που οργανώθηκε φέτος  στο Τμήμα Θεάτρου κατά τη διάρκεια του Εαρινού Εξαμήνου. Θα μπορούσε να εφαρμοστεί στο σχολείο είτε στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας του Γυμνασίου και του Λυκείου, στο οποίο γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη στάση των ανθρώπων απέναντι στο προσφυγικό ζήτημα, είτε ως ανεξάρτητο μάθημα Θεατρικής Αγωγής.
 

ΣΤΟΧΟΣ: Ευαισθητοποίηση στο προσφυγικό ζήτημα, ειδικά των ασυνόδευτων παιδιών.

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ: Τι σημαίνει να είσαι πρόσφυγας;

ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ: Πώς αντιμετωπίζονται οι πρόσφυγες από τους άλλους ανθρώπους; Τι μπορούμε να κάνουμε για να τους στηρίξουμε;

Χαρτιά, μολύβια, μαρκαδόροι, μαντήλια, βαλίτσα, ζωγραφιά, καρτ-ποστάλ, ρούχα ανάλογα με το ρόλο, υπνόσακος, παπούτσια, ημερολόγιο, καρέκλα, υπολογιστής, ηχεία, προτζέκτορας

Α’ ΦΑΣΗ : ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ : (Παιχνίδια γνωριμίας- εισαγωγή στην έννοια του ταξιδιού. Πακέτο εξερεύνησης. Ανάγνωση κάρτας. Ανάγνωση ιστορίας –ερέθισμα. Ανίχνευση σκέψης. Ατάκα σε ρόλο)

α) Παιχνίδια γνωριμίας - εισαγωγή στην έννοια του ταξιδιού- μουσική 1 (Amelie - La valse d' amelie)

1) Ο εμψυχωτής ζητά από τα παιδιά να σχηματίσουν έναν κύκλο και να συστηθούν λέγοντας τα ονόματά τους και σε ποια χώρα θα ήθελαν να ταξιδέψουν. 2) Έπειτα τους δίνει την εξής οδηγία: «Περπατάτε στον χώρο και μόλις χτυπήσω παλαμάκια μένετε ακίνητοι. Σε όποιον δώσω το μαντήλι που κρατώ, αυτός κάνει με παντομίμα πως θα ήθελε να ταξιδέψει στη χώρα που είπε πριν. Για παράδειγμα, με τρένο, με πλοίο, με αεροπλάνο. Στο επόμενο παλαμάκι το μαντίλι αλλάζει χέρια και αλλάζει και η παντομίμα». Κάθε φορά που κάποιο παιδί αναφέρει μια χώρα και το μέσο ταξιδιού όλοι κινούνται στον χώρο προσπαθώντας να αποδώσουν την εικόνα σωματικά. Αναμένεται τα παιδιά να πουν κάποια στιγμή ότι θα ταξιδέψουν με τα πόδια. Σε περίπτωση που δεν ειπωθεί το λέει ο εμψυχωτής. Έτσι τα παιδιά προετοιμάζονται να ακούσουν για το ταξίδι των προσφύγων κατά το οποίο διασχίζουν πολλές φορές τα σύνορα με τα πόδια. Τέλος μουσικής 1

β) Πακέτο εξερεύνησης

Από την αρχή του παιχνιδιού είναι τοποθετημένη στον χώρο μια βαλίτσα. Μόλις τελειώσει η παντομίμα της δεύτερης άσκησης και ακουστεί η φράση "με τα πόδια", ο εμψυχωτής εισάγει το πακέτο εξερεύνησης : «Ας καθίσουμε όλοι τώρα γιατί κουραστήκαμε από το ταξίδι! Για μια στιγμή! Μια βαλίτσα...τι δουλειά έχει εδώ; (Τη φέρνει στο κέντρο). Ποιος να την ξέχασε; Λέω να την ανοίξουμε να δούμε τι έχει μέσα....εσείς αν ήταν να ταξιδέψετε σε κάποιο μέρος ποιο θα ήταν το αντικείμενο που θα παίρνατε οπωσδήποτε μαζί σας;»

γ) Καταιγισμός Ιδεών

Τα παιδιά αναφέρουν τι θα έπαιρναν μαζί τους και προετοιμάζεται η ομάδα γι’ αυτά που θα βρει μέσα στη βαλίτσα.

δ) Εξερεύνηση της Βαλίτσας- Ανάγνωση της Κάρτας- Συζήτηση

Η βαλίτσα περιέχει ένα ρολόι, μια παιδική ζωγραφιά των μελών μιας οικογένειας, μια κάρτα από το Βερολίνο του αδερφού του ήρωα της ιστορίας, ένα παραμύθι με τις ιστορίες του Σεβάχ του Θαλασσινού. Από εδώ αναμένεται να καταλάβουν τη σχέση των ηρώων (μεγάλος – μικρός αδερφός), την ηλικία του βασικού ήρωα (11-12 ετών, διαβάζει και αγαπά τα παραμύθια, ειδικά τον Σεβάχ), τον προορισμό του. Ο εμψυχωτής ζητά από τα παιδιά να βγάλουν τα αντικείμενα από τη βαλίτσα και να τα παρουσιάσουν στην υπόλοιπη ομάδα. Ακολουθεί η ανάγνωση της κάρτας και συζήτηση για το τι πληροφορίες αποκτήσαμε για τον ήρωα.

ε) Ανάγνωση α’ Μέρους της ιστορίας. Μετά το τέλος της συζήτησης ο εμψυχωτής λέει: «Ωραία, πάμε να διαβάσουμε την ιστορία να δούμε τι συνέβη τελικά στο Ναζ». Διαβάζει το σχετικό απόσπασμα. Μουσική 2 (Goodbye Lenin! Summer 78 ,Instrumental). Τέλος μουσικής 2

στ) Μικρή Συζήτηση -Νοηματοδότηση Ιστορίας

Μετά το τέλος της ανάγνωσης ρωτάμε τα παιδιά τι συμβαίνει στην ιστορία. Για ποιον λόγο ταξιδεύει λοιπόν ο Ναζ; Αναμένεται να απαντήσουν εξαιτίας του πολέμου, γιατί αναγκάστηκε, για να μην πεθάνει.

ζ) Ανίχνευση Σκέψης -Ατάκα Σε Ρόλο. Μουσική 3 (Goodbye Lenin!  Coma). Ο εμψυχωτής ζητά από τα παιδιά να αρχίσουν να περπατάνε στο χώρο: «Θέλω τώρα να περπατήσουμε λίγο στον χώρο και να προσπαθήσουμε να φανταστούμε τον Ναζ. Πού να ‘ναι τώρα; Πώς νιώθει; Τι να σκέφτεται; Μόλις χτυπήσω παλαμάκια σταματάμε και μένουμε ακίνητοι. Όταν αγγίξω κάποιον τότε αυτός θα πρέπει να πει μια φράση που να φανερώνει τι σκέφτεται ή νιώθει ο Ναζ. Θυμηθείτε ότι είστε ο ίδιος ο Ναζ άρα μιλάτε για σας.» Η άσκηση στοχεύει στην ενσυναίσθηση των παιδιών και στην ταύτισή τους με τον ήρωα.

Β’ ΦΑΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΛΟΚΗΣ (Ανάγνωση-Παγωμένες Εικόνες-Ανακριτική Καρέκλα)

α) Ανάγνωση Ιστορίας - Μουσική 4 (Goodbye Lenin! Summer 78, Instrumental) Ο εμψυχωτής διαβάζει ένα απόσπασμα. Τέλος Μουσικής 4.

β) Παγωμένες Εικόνες. Χωρίζουμε τα παιδιά σε τρεις ομάδες και τους μοιράζουμε τα παρακάτω κείμενα από ένα στην καθεμία: Κείμενο ομάδας Α: Πριν τον πόλεμο. Κείμενο ομάδας Β: Όταν ξεσπά ο πόλεμος. Κείμενο ομάδας Γ: Το μετά του Ναζ. Αφού μοιράσουμε το κείμενο στις ομάδες ζητάμε από αυτές να το διαβάσουν και να αποδώσουν με παγωμένες εικόνες το παρελθόν του Ναζ πριν τον πόλεμο, το παρόν- την ώρα που ξεσπά ο πόλεμος και το άμεσο μέλλον του. Η κάθε μια ομάδα ασχολείται με διαφορετικό κείμενο και παρουσιάζει διαφορετική εικόνα. Μόλις τελειώνει μια ομάδα, οι άλλες δυο περιγράφουν τι είδαν. Στόχος η νοηματοδότηση της εικόνας και άρα της ιστορίας. Στη συνέχεια για να γίνει εμφανές το μήνυμα, ζωντανεύουμε κάποια άτομα για να ακούσουμε τις σκέψεις τους ή τα λόγια τους «ανίχνευση σκέψης».

γ) Ανακριτική Καρέκλα. Αφού συνοψίσουν τα παιδιά την ιστορία τους, τους λέμε ότι πρόκειται να καλέσουμε τον Ναζ κοντά μας, για να του κάνουμε ερωτήσεις ώστε να γνωρίσουμε καλύτερα τον ίδιο και την ιστορία του («ανακριτική καρέκλα- δάσκαλος σε ρόλο»). Στόχος: η εξέλιξη της πλοκής μέσα από τις αφηγήσεις του ίδιου του Ναζ και η ενίσχυση της θεατρικότητας . Ο Ναζ θα προσπαθήσει να κατευθύνει την κουβέντα προκειμένου να μιλήσει για τα δυο του ταξίδια στα οποία ήρθε αντιμέτωπος με έναν λύκο και τον κίνδυνο να πνιγεί όταν ο καπετάνιος ενός πλοίου τον έριξε στη θάλασσα. Στο τέλος της αφήγησής του θα ανακοινώσει ότι πρέπει να φύγει για να συνεχίσει το ταξίδι του. Οι ιστορίες που θα μεταφέρει στα παιδιά ο Ναζ από την ανακριτική καρέκλα βασίζονται στα παρακάτω κείμενα: Ιστορία πρώτη: Ο λύκος. Ιστορία δεύτερη : Ο παραλίγο πνιγμός

Γ’ ΦΑΣΗ: ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ (Αυτοσχεδιασμοί- Συζήτηση- Εικαστική Αποτύπωση Χώρου-Ανάγνωση Ημερολογίου)

α) Αυτοσχεδιασμοί. Χωρίζουμε τα παιδιά σε τέσσερις ομάδες οι οποίες θα πρέπει να αυτοσχεδιάσουν πάνω σε δυο επόμενα ταξίδια του Ναζ. Τα ταξίδια αφορούν το θέμα της διακίνησης των προσφύγων και της εκμετάλλευσης της παιδικής εργασίας. Στόχος: να αποδώσουν τα παιδιά θεατρικά τον τρόπο που συμπεριφέρονται κάποιοι άνθρωποι στους πρόσφυγες και τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν εκείνοι, ιδίως τα ασυνόδευτα παιδιά. Να μπουν στη θέση του άλλου και να προβληματιστούν. Οι ιστορίες που μοιράζονται είναι οι παρακάτω: Ιστορία πρώτη: Η εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας. Ιστορία δεύτερη :Η εκμετάλλευση των διακινητών.

β) Συζήτηση και Καταιγισμός Ιδεών. Μετά την ολοκλήρωση των αυτοσχεδιασμών, ο εμψυχωτής ζητά από τις ομάδες να σχολιάσουν τι είδανε στους αυτοσχεδιασμούς και να κρίνουν τις συμπεριφορές των ανθρώπων. Έπειτα ζητά ένα σύντομο καταιγισμό ιδεών για το τι μπορεί να συνέβη στον Ναζ στη συνέχεια.

γ) Εικαστική Αποτύπωση Του Χώρου- Ανάγνωση Ημερολογίου. Μουσική 5 (Θανάσης Παπακωνσταντίνου - Αγρύπνια). Ο εμψυχωτής ζητά από τα παιδιά να καθίσουν στον κύκλο και να φανταστούν πού μπορεί να είναι ο Ναζ. Τα παιδιά κλείνουν τα μάτια και ακούν την μουσική. Στο μεταξύ οι εμψυχωτές τοποθετούν στο χώρο υπνόσακους και παπούτσια καθώς και το ημερολόγιο του Ναζ. Τέλος μουσική 5. Ζητάμε από τα παιδιά να ανοίξουν τα μάτια και να πουν πού νομίζουν ότι βρισκόμαστε. Έπειτα τους ζητάμε να περιεργαστούν το χώρο και κάποιος βρίσκει το ημερολόγιο. Τους ζητάμε να το διαβάσουν. Έπειτα ακολουθεί μικρή συζήτηση για τις συνθήκες διαβίωσης στον χώρο υποδοχής προσφύγων. Εδώ τελειώνει το στάδιο της μυθοπλασίας.

Δ’ ΦΑΣΗ: ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ – ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ (Προσχεδιασμένος Αυτοσχεδιασμός Δασκάλων Σε Ρόλο -Συμβούλιο Καθηγητών, Καθηγητές- Μαθητές Σε Ρόλο, Παίρνω Θέση, Παράθεση Πληροφοριακού Υλικού- Προβολή Βίντεο, Κατάθεση Τελικών Σκέψεων σε Χαρτί).

α) Προσχεδιασμένος Αυτοσχεδιασμός Δασκάλων Σε Ρόλο. Ξαφνικά οι μαθητές παρακολουθούν μια σκηνή από δασκάλους σε ρόλο που συγκρούονται έντονα. Ο ένας εμψυχωτής υποδύεται μια διευθύντρια σχολείου, ο άλλος έναν γονιό αρνητικά προκατειλημμένο στα προσφυγικά ζητήματα. Το θέμα της διένεξης είναι η υποδοχή του Ναζ στο σχολείο, την οποία ο γονιός δε θέλει με τίποτα. Στόχος : Η έκπληξη και η δραματική ένταση, η εισαγωγή στο θέμα και η προετοιμασία των μαθητών στο να επιχειρηματολογήσουν.

 β) Συμβούλιο Καθηγητών, Καθηγητές- Μαθητές Σε Ρόλο, Παίρνω Θέση, Παράθεση Πληροφοριακού Υλικού- Προβολή Βίντεο Ο εμψυχωτής ζητά από τα παιδιά να του αναφέρουν το θέμα του διαπληκτισμού και στη συνέχεια τα ενημερώνει ότι θα λάβουν μέρος σε ένα συμβούλιο συλλόγου καθηγητών, εκπροσώπων γονέων και εκπροσώπων μαθητών. Οι μαθητές θα πάρουν μία κάρτα στην οποία θα αναγράφεται ο ρόλος που θα υποδυθούν. Οι μαθητές θα έχουν ρόλους μαθητών ή καθηγητών υπέρ του Ναζ και κατά. Θα πρέπει να επιχειρηματολογήσουν σύμφωνα με τον ρόλο τους και όχι να εκφράσουν την προσωπική τους άποψη. Στην πορεία της κουβέντας μπορούν να αλλάξουν άποψη εφόσον πειστούν από τα επιχειρήματα που θα ακουστούν. Στο συμβούλιο θα λάβουν μέρος και οι εμψυχωτές ως δάσκαλοι σε ρόλο που θα υποδύονται καθηγητές υπέρ ή κατά, έναν εκπρόσωπο γονέων καθώς και μια κοινωνική λειτουργό. Ο δάσκαλος σε ρόλο-διευθύντρια θα συντονίζει την κουβέντα. Στόχος : Τα παιδιά να εναλλάσουν διάφορους ρόλους, σύμφωνα με αυτούς που έχει τύχει να επιλέξουν, και να προσπαθήσουν μέσα από τη θεατρική σύμβαση να επιχειρηματολογήσουν όντας ο ρόλος τους και μετά τη συνεδρίαση, να ψηφίσουν την αποδοχή του Ναζ ή όχι εφόσον πρώτα έχουν σταθεί κριτικά απέναντι στο ζήτημα. Στη συζήτηση θα βοηθήσει πολύ η κοινωνικός λειτουργός (δάσκαλος σε ρόλο) η οποία θα παραθέσει επιχειρήματα που αφορούν στα δικαιώματα των προσφύγων στην εκπαίδευση, επιχειρήματα για τη σχολική ένταξη των προσφύγων, όπως και ιστορικά στοιχεία για την αποδοχή των Αλβανών προσφύγων τη δεκαετία του 1990. Τέλος, ιστορικά στοιχεία για τον ρατσισμό που αντιμετώπισαν οι Έλληνες Μικρασιάτες και οι Έλληνες της Αμερικής όντας οι ίδιοι πρόσφυγες. Τα ιστορικά στοιχεία θα επιχειρηθεί να παρουσιαστούν με τέτοιον τρόπο ώστε να δοθεί περισσότερος χρόνος στα παιδιά να προβληματιστούν. Ακολουθεί προβολή βίντεο σχετικά με την κοινή μοίρα των προσφύγων και της υπενθύμισης της προσφυγικής μας κληρονομιάς. («ActionAid: Μια ιστορία που θα σε εκπλήξει» στο διαδίκτυο: https://www.youtube.com/watch?v=JN_TygoVXic  και θα παιχτεί εως το 3:52’’).

γ) Ψηφοφορία – Δημιουργία Δώρου Καλοσωρίσματος – Ανακοίνωση Απόφασης στον Ναζ- Ολοκληρωση Εργαστηρίου. -Κλείσιμο: Η Κάρτα Του Ναζ. Μετά το τέλος του συμβουλίου ακολουθεί ψηφοφορία. Αναμένεται θετικό αποτέλεσμα κατά πλειοψηφία. Στη συνέχεια η διευθύντρια ζητά από τα παιδιά να γράψουν κάτι και να το βάλουν στην βαλίτσα για να το δώσουν στο Ναζ. (Μια ευχή ή μια σκέψη ως δώρο καλωσορίσματος). Μουσική (Goodbye Lenin! Summer 78, Instrumental). Φωνάζουμε το Ναζ μόλις τα παιδιά έχουν ολοκληρώσει το δώρο τους και τους το προσφέρουμε. Ο Ναζ διαβάζει κάποια ενδεικτικά, παίρνει τη βαλίτσα και φεύγει. 

Ο σχεδιασμός του συγκεκριμένου εργαστηρίου ξεκίνησε για τις ανάγκες του μαθήματος «Διδακτική: Θέατρο στο Σχολείο», του Τμήματος Θεάτρου του Α.Π.Θ., όπου φοιτούν και τα έξι μέλη της ομάδας μας. Αφού σχεδιάστηκε και παρουσιάστηκε στο Εργαστήριο Κοινωνικού Θεάτρου (ΕΚΘ), σε μια Βιβλιοθήκη και σε ένα Λύκειο, η καθηγήτριά μας, κυρία Μάρθα Κατσαρίδου, μας πρότεινε να το παρουσιάσουμε και στο Συνέδριο "Οι Τέχνες στο ελληνικό σχολείο". Και μόνο η πρότασή της για το συνέδριο, μας φάνηκε ιδιαιτέρως τιμητική, οπότε δεχτήκαμε με μεγάλη χαρά να το επιχειρήσουμε. Αποτέλεσε για μας μεγάλη πρόκληση, καθώς αποτελούσαμε μία ετερόκλητη ομάδα, όπου όλες είχαμε πολλές και διαφορετικές υποχρεώσεις. Ωστόσο υπήρχε εξ αρχής  πολλή διάθεση και πρόθεση να συνεργαστούμε για το καλύτερο δυνατόν αποτέλεσμα. 

Ως θέμα της 90λεπτης παρέμβασής μας επιλέξαμε το «Ταξίδι των Προσφύγων», με έμφαση στα ασυνόδευτα παιδιά και ως κείμενο-ερέθισμα επιλέξαμε «Το Αγόρι με την Βαλίτσα», των Ξένιας Καλογεροπούλου και Μάικ Κένι. Η παρέμβασή μας προοριζόταν για παιδιά εφηβικής ή προεφηβικής ηλικίας. Για την παρουσίαση, όμως,  του εργαστηρίου στο Συνέδριο, επιλέξαμε να απευθύνεται σε εφήβους δεκαπέντε με δεκαέξι ετών. 

Στο Συνέδριο, το θεατροπαιδαγωγικό αυτό εργαστήριο, υλοποιήθηκε με μια ομάδα περίπου 15 ατόμων. Σε γενικές γραμμές, η διαδικασία κύλισε ομαλά και με ρυθμό. Αν και όλοι οι συμμετέχοντες είχαν προηγούμενη εμπειρία με θεατρικές πρακτικές, ωστόσο, στην αρχή ήταν λίγο μαζεμένοι και διστακτικοί. Ίσως επειδή ήταν όλοι άγνωστοι μεταξύ τους, ή και ίσως επειδή το εργαστήριο υλοποιήθηκε νωρίς το πρωί.  Στη συνέχεια όμως ενεργοποιήθηκαν και συμμετείχαν με ενδιαφέρον και όρεξη. Ήταν δεκτικοί και ενεπλάκησαν συναισθηματικά στις ιστορίες, ενώ στο τέλος ακούστηκαν ενδιαφέροντα επιχειρήματα και οι καταθέσεις των σκέψεών τους στο χαρτί ήταν αποκαλυπτικές. Σχεδόν όλοι έκριναν, στο τέλος, την εμπειρία ως πολύ θετική και ενδιαφέρουσα. Τους έκανε να προβληματιστούν για την κατάσταση των προσφύγων, να τους συναισθανθούν και να συγκινηθούν. Η γενική εικόνα, συνεπώς, που διαμορφώσαμε από την εξέλιξη και την κατάληξη  του εργαστηρίου ήταν θετική.

 Θα θέλαμε όμως να κάνουμε και κάποιες προτάσεις. Θεωρούμε οτι η χρήση της μουσικής είναι πολύ σημαντική, καθώς δημιουργεί την κατάλληλη ατμόσφαιρα. Δεν πρέπει συνεπώς να υποτιμάται η συμβολή της στην επίτευξη των εκάστοτε στόχων. Επίσης, μετά την προβολή του βίντεο, θα μπορούσε να προστεθεί μια συζήτηση με τα παιδιά για την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και τις συνέπειές της αναφορικά (κυρίως) με την προσφυγιά και την ανταλλαγή πληθυσμών. Δεδομένου, φυσικά, οτι υπάρχει αντίστοιχος διδακτικός ή γνωστικός στόχος, και διαθέσιμος χρόνος.  Τέλος, θα θέλαμε να εφιστήσουμε την προσοχή κατά τη δραστηριότητα του Σχολικού Συμβουλίου. Σε περίπτωση που το εργαστήριο πραγματοποιηθεί σε κοινό-μαθητές που γνωρίζουμε, είναι ανάγκη να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στο «μοίρασμα» των ρόλων, ώστε να ακουστούν εξίσου επιχειρήματα και από τις δύο πλευρές. Σε διαφορετική περίπτωση, ελλοχεύει ο κίνδυνος να ακουστούν πιο θερμά και περισσότερα επιχειρήματα κατά της αποδοχής του Ναζ, και πολύ λιγότερα και πιο άτονα επιχειρήματα υπέρ του, και ως εκ τούτου να μην διασφαλιστεί  το επιθυμητό αποτέλεσμα και η επίτευξη του αρχικού στόχου του εργαστηρίου.

Ολοκληρώνοντας, μείναμε, σε γενικές γραμμές, αρκετά ικανοποιημένες από τη συνολική απόδοση μας, δεδομένης της δυσκολίας που είχαν στη διαχείρισή τους τόσο το κείμενο, όσο και το ίδιο το προσφυγικό ζήτημα. Η τελική εντύπωση από το πρόγραμμα που παρουσιάστηκε κρίνεται θετική στο σύνολό της και θεωρούμε, πως οι στόχοι που είχαμε θέσει εξ αρχής ως προς την ευαισθητοποίηση για  τις δυσκολίες που συναντούν οι πρόσφυγες, καθώς και τον προβληματισμό για τη στάση των συνανθρώπων μας απέναντί τους, επιτεύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό.   

1. Αύρα Αυδή, Μελίνα Χατζηγεωργίου, Η τέχνη του δράματος στην εκπαίδευση, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2007.
2. Augousto Boal, Θεατρικά παιχνίδια για ηθοποιούς και για μη ηθοποιούς, Μαρία Παπαδήμα, Σοφία, Αθήνα, 2014.
3. Jonathan, Neelands, Tony Goode, Structuring Drama Work, A handbook of available forms in theatre and drama, Cambridge University Press, Cambridge, 2000.
4. Μάρθα Κατσαρίδου, Η Θεατροπαιδαγωγική μέθοδος, Μια πρόταση για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας σε διαπολιτισμική τάξη, Κ.&Μ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη, 2014.
5. Ξένια Καλογεροπούλου- Μάικ Κένι, Το αγόρι με τη βαλίτσα, Πατάκη, Αθήνα, 2016.

1. Ειρήνη Καρυώτη: Απόφοιτος του τμήματος Φ.Π.Ψ, του ΕΚΠΑ, εργάζεται ως φιλόλογος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, τελειόφοιτη του τμήματος Θεάτρου του ΑΠΘ.

2.Κατερίνα Αγγίσταλη. Φιλόλογος στη δημόσια εκπαίδευση (σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης) εδώ και 12 χρόνια. Φοιτήτρια  στο Τμήμα Θεάτρου του ΑΠΘ, καθώς επιθυμεί να εμπλουτίσει τη διδακτική πράξη μέσω του εκπαιδευτικού δράματος. Είναι μέλος στο «Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση».

3.Μαριλένα Ζαπουνίδη. Φοιτήτρια στο τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ. Επιμελείται την σκηνογραφία και τους φωτισμούς σε σκηνοθεσίες που γίνονται στο Τμήμα Θεάτρου. Συμμετοχή στο 4ο παιδικό φεστιβάλ Elephantastico με την κουκλοθεατρική παράσταση Puppets on the streets.

4. Βαλένα Παπαδοπούλου. Φοιτήτρια του Τμήματος Θεάτρου (Σχολή Καλών Τεχνών-Α.Π.Θ) με κατεύθυνση Δραματολογίας- Παραστασιολογίας. Εκπόνησε την Πρακτική της Άσκηση στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας. Δείγματα της ερευνητικής δουλειάς της έχουν παρουσιαστεί στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, και στο 2^ο Προπτυχιακό Συνέδριο Φιλοσοφίας.Ευαγγελία Κίτση. Φοιτήτρια του Τμήματος Θεάτρου ΑΠΘ. Σπούδασε Γερμανική Γλώσσα και Φιλολογία, ΑΠΘ με μεταπτυχιακές σπουδές στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Εργάζεται ως εκπαιδευτικός στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

5. Φωτεινή Τσακίρη. Απόφοιτη του τμήματος Κινηματογράφου (Σχολή Καλών Τεχνών-Α.Π.Θ). Έχει εργαστεί ως βοηθός διευθυντή παραγωγής στην Κρατική Τηλεόραση καθώς και σε διάφορους φορείς πολιτισμού ( Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, Πεδίο Δράσης Κόδρα κλπ.). Τα τελευταία χρόνια ασχολείται με την οργάνωση παραγωγής στο θέατρο. Από το 2015 είναι φοιτήτρια του τμήματος Θεάτρου (Σχολή Καλών Τεχνών-Α.Π.Θ) με κατεύθυνση τη σκηνοθεσία.