Πρόκειται για μία παρουσίαση καλών πρακτικών,  έτσι όπως δοκιμάστηκαν στο πλαίσιο ενός  πολιτιστικού πρόγραμματος στο 7ο Λύκειο Καλλιθέας, που κατέληξε στην παράσταση του «Κύκλου με την κιμωλία» του Μπέρτολτ Μπρεχτ, στη σκηνή του σχολείου μας. Οι καλές πρακτικές, αφορούν από τη μια τη μεθοδολογία με την οποία προσεγγίστηκε το έργο και συν- δημιουργήθηκε με τους μαθητές η παράσταση, μέσα σε ένα εξάμηνο δουλειάς. Από την άλλη πλευρά η περιγραφή των πρακτικών αυτών, συμπεριλαμβάνει και αναφορά στην παιδαγωγική στάση και τον τρόπο με τον οποίο  ξεπεράστηκαν τα  εμπόδια που μας δυσκόλεψαν. Τα εμπόδια αυτά είχαν να κάνουν με τη λειτουργία μιας ανομοιογενούς, ως προς την θεατρική τους παιδεία, τις προσδοκίες και τα κίνητρα τους, ομάδας εφήβων, μέσα στο σχολικό περιβάλλον και σε ένα συγκεκριμένο χωροχρονικό πλαίσιο, με πολλούς περιορισμούς.

Σε μια εφηβική θεατρική ομάδα, ο πρώτος και προφανής στόχος που τη συσπειρώνει, είναι η θεατρική δημιουργία, η παράσταση του έργου που αποφασίζουμε από κοινού. Από εκεί και πέρα ο στόχοι του εκπαιδευτικού είναι και μαθησιακοί αλλά κυρίως είναι παιδαγωγικοί. Δηλαδή μέσα από αυτή τη συγκεκριμένη δουλειά, οπωσδήποτε θα γνωρίσουν τα παιδιά την πορεία για τη δημιουργία μιας παράστασης, το κομμάτι της σκηνογραφίας/ενδυματολογίας, την οργάνωση χρόνου, τον τρόπο προσέγγισης του ρόλου κτλ., αλλά το βασικότερο  στοιχείο είναι το παιδαγωγικό: να υπερπηδηθούν οι  ματαιόδοξοι ανταγωνισμοί και αντί αυτών να κυριαρχήσει η συνεργασία,  να ενισχυθεί η θετική δυναμική της ομάδας και να βγουν στην επιφάνεια τα δυνατά στοιχεία κάθε  μέλους. Να  δεσμευτούν τα μέλη να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους, να βελτιωθούν οι μεταξύ τους σχέσεις με αποδοχή και κατανόηση της αξίας όλων των μελών. Να ασκηθούν τα παιδιά να διαπραγματεύονται, να ελίσσονται, να βρίσκουν λύσεις.

Ο στόχος τους εργαστηρίου ήταν να παρουσιαστούν στους συμμετέχοντες οι παραπάνω προβληματισμοί ,στηριγμένοι σε παραδείγματα και συμβάντα από τη συγκεκριμένη παράσταση του   «Κύκλου με την κιμωλία» του Μπέρτολτ Μπρεχτ ,της  Α’ τάξης του 7ου ΓΕΛ Καλλιθέας, και να προκύψει ένας γόνιμος διάλογος.

Η παρουσίαση  έγινε με τη βοήθεια ενός Η/Υ( πρόγραμμα Power Point) και ενός βιντεοπροβολέα.

 Η παρουσίαση έγινε σε δύο φάσεις. Η πρώτη ήταν η διάλεξη, με τη βοήθεια  των διαφανειών του Power Point (διάρκειας 30 λεπτών) και η δεύτερη ήταν η συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών με τους συμμετέχοντες (διάρκειας 15 λεπτών). Λόγω της φύσης της παρουσίασης (καλές πρακτικές) και του αντίστοιχα περιορισμένου προβλεπόμενου χρόνου, δεν υπήρχαν βιωματικές ασκήσεις. Κατά συνέπεια δεν μπορεί να γίνει λόγος για αποτελέσματα και για παραλλαγές των ασκήσεων.

Η πορεία του εργαστήριου ακολούθησε το εξής πλάνο: Στην αρχή έγινε μια σύντομη εισαγωγή όπου αναφέρθηκαν συνοπτικά οι  συνθήκες και η θέση του Θεάτρου και του Θεατρολόγου στη σύγχρονη ελληνική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση .Αναζητήθηκαν οι  προκλήσεις και οι  περιορισμοί που δημιουργεί η υπάρχουσα κατάσταση και περιγράφηκε  πώς  προσπάθησα να  τα αντιμετωπίσω στη συγκεκριμένη περίπτωση της δουλειάς με τον   «Κύκλο με την κιμωλία» του Μπέρτολτ Μπρεχτ , με την   Α’ τάξη του 7ου ΓΕΛ Καλλιθέας.

Στη συνέχεια αναφέρθηκα στο θεατρικό κείμενο: τα κριτήρια και τη μέθοδο επιλογής  και ζητήματα διασκευής και περιορισμού της έκτασης του κειμένου, με ρεαλισμό στην εκτίμηση του χρόνου και των δυνατοτήτων της ομάδας .Έπειτα σειρά είχε η περιγραφή του τρόπου με τον οποίο προσπάθησα να παρουσιάσω στους μαθητές τη θεωρία και την ιστορία πίσω από το έργο που επιλέξαμε. Πιο συγκεκριμένα αναλύθηκε πώς  αποφεύχθηκε  η αντανακλαστική άρνηση των εφήβων να ακούσουν οτιδήποτε θυμίζει σχολικό μάθημα και πώς μπόρεσαν να ανακαλύψουν το πάντα επίκαιρο,  κοινωνικό μήνυμα του έργου του Μπέρτολτ Μπρεχτ. Επίσης  αναφέρθηκα στην πρόσληψη  της θεωρίας της αποστασιοποίησης από τους μαθητές.

 Το επόμενο ζήτημα που συζητήσαμε ήταν η διανομή των ρόλων, για τη οποία  πρότεινα μια παιδαγωγικά και ψυχολογικά ασφαλή προσέγγιση, εμπνευσμένη από το «Θέατρο του Ήλιου».  Περισσότερο επιμείναμε στο θέμα της λειτουργίας της ομάδας και την παιδαγωγική της διάσταση. Υποθέματα εδώ ήταν η ομαδοσυνεργατική μέθοδος, οι συγκρούσεις, αποκλεισμοί και ανταγωνισμοί στο πλαίσιο της ομάδας,  οι κίνδυνοι διάλυσης της ομάδας, η θέση του εκπαιδευτικού στην ομάδα. Εν συνεχεία, αναλύθηκαν συγκεκριμένες περιπτώσεις μαθητών και οι ρόλοι που ανέπτυξαν μέσα στην ομάδα, με πολύ σύντομη αναφορά στην Ψυχολογία των ομάδων. Μετά, τέθηκε το ερώτημα πώς μπορούν να συνδυαστούν  η ελευθερία της έκφρασης και το δημοκρατικό, φιλικό κλίμα στην ομάδα, με τα απαραίτητα όρια , τη δέσμευση και  την αυτοπειθαρχία που οδηγεί στην επιθυμητή  αποτελεσματικότητα.

 Έπειτα έγινε αναφορά στα παιχνίδια ,την προθέρμανση ,τις ασκήσεις και την κινησιολογική και φωνητική δουλειά. Αναλύθηκε ποια ήταν η  ανταπόκριση των μαθητών , η συμβολή τους στο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα  και οι χρονικοί περιορισμοί που καθόρισαν την έκτασή τους . Επόμενο θέμα ήταν η υποκριτική προσέγγιση και η σκηνοθεσία: από τη θεωρητική φαρέτρα και τη διδακτική πείρα του εκπαιδευτικού ως την πρωτοβουλία και τη συν-δημιουργία των μαθητών.

Προχώρησα με κάτι πιο ορθολογικό: Τα διαδοχικά βήματα και την οργάνωση των προβών,  προκειμένου να οδηγηθούμε στην παράσταση. Πιο εκτεταμένη αναφορά έγινε στη δουλειά με τα σκηνικά, τα κοστούμια, τη μουσική, το φωτισμό και την ηχητική κάλυψη.

Μίλησα για τα λάθη που έγιναν και τις  δυσκολίες που προέκυψαν και που θα μπορούσαν με άλλους χειρισμούς να είχαν αποφευχθεί. Μοιράστηκα πώς αντιμετωπίσαμε τα πρακτικά ζητήματα: την εύρεση και διαμόρφωση κατάλληλου χώρου, την αντιμετώπιση της έλλειψης πόρων, τη διαχείριση της ανάγκης για επιπλέον πρόβες,  την προσπάθεια ενίσχυσης της θέση της ομάδας μας μέσα στο σχολείο, τα απρόοπτα και την αντιμετώπισή τους.

Τέλος, δε θα μπορούσα να μην αναφερθώ στην ίδια την Παράσταση, ως μια στιγμή αρμονίας και συντονισμού της ομάδας. Τη  στιγμή όπου τα παιδιά μοιράζονται το δημιούργημά τους με το κοινό και βλέπουν τους κόπους τους να ανταμείβονται, ενώ ο εκπαιδευτικός χαίρεται  τους μαθητές του, νιώθει ικανοποίηση από τη δουλειά του, ξεχνά  όλες τις αντιξοότητες …και αρχίζει να ονειρεύεται την επόμενη παράσταση!

 Λόγω περιορισμένου χρόνου, οι παρατηρήσεις των συμμετεχόντων στο σκέλος της συζήτησης,  αφορούσαν διευκρινιστικές ερωτήσεις και σύγκριση με τις δικές τους εμπειρίες και όχι προτάσεις επί της παρουσίασης καθαυτής. Στάθηκαν περισσότερο στο ότι τους ήταν πρωτόγνωρο αυτό το πάντρεμα της θεωρίας με την πράξη. Οι συμμετέχοντες αναφέρθηκαν ιδιαίτερα  στο κομμάτι της υποκριτικής προσέγγισης, όπου παρουσίασα ιδέες που μπορούμε να αντλήσουμε από διάφορες σχολές υποκριτικής, αναδιαμορφώνοντάς  και προσαρμόζοντας τες στο δικό μας πλαίσιο, ώστε να βοηθήσουμε τα παιδιά να ξεκλειδώσουν και να  παίξουν το ρόλο τους, με παιδαγωγικά ορθό τρόπο και χωρίς να παρεκκλίνουμε από τους βασικούς μας στόχους. Και βέβαια χωρίς να συγχέουμε το σχολείο με τη δραματικές σχολές, με κίνδυνο να πέσουμε σε παγίδες αλλά και χωρίς να λησμονούμε ότι η παράσταση πρέπει να προκύψει μέσα από τις ιδέες όλης της ομάδας και δημοκρατικές διαδικασίες. Τα μέλη παρατήρησαν ότι δεν είναι εύκολο όλο αυτό και η δική μου σκέψη ήταν  πώς, ακριβώς για αυτό, είναι σημαντικό να υπάρχουν εξειδικευμένοι εκπαιδευτικοί, διότι δυστυχώς η καλή πρόθεση δεν αρκεί, αν δεν υποστηρίζεται από γνώση και εμπειρία. Από την άλλη, τόνισα  ότι οι όποιες μέθοδοι, ιδέες και προτάσεις, πάντα περνάνε μέσα από μοναδικότητα της κάθε ομάδας και την προσωπικότητα του κάθε εκπαιδευτικού, ώστε  είναι αυτονόητο πως δεν υπάρχουν έτοιμες  «συνταγές», που εγγυώνται την επιτυχία.

Το εργαστήριο  είχε θετική ανταπόκριση διότι αφορούσε ένα θέμα με το οποίο πολλοί εκπαιδευτικοί έρχονται αντιμέτωποι: πώς να ανεβάσουν με εφήβους μια –στα πλαίσια του δυνατού- άρτια καλλιτεχνικά παράσταση, χωρίς να χάσουν την ευκαιρία να μάθουν βιωματικά στους μαθητές τους να συνυπάρχουν δημοκρατικά, δημιουργικά, συνεργατικά. Χωρίς να σκοντάψουν στα συνήθη λάθη πρακτικών του παρελθόντος και χωρίς να ξεχάσουν να λάβουν υπ΄ όψιν τις ευκαιρίες και τους περιορισμούς που έχει η κρίσιμη ηλικία των εφήβων μαθητών. Αντιμετωπίζοντας τα πρακτικά ζητήματα με ευελιξία, φαντασία και καλό προγραμματισμό και φροντίζοντας, παρ'όλη την κούραση, η εμπειρία να παραμείνει θετική  για όλους.

 Έτσι λοιπόν οι συμμετέχοντες άκουσαν με προσοχή και ενδιαφέρον την παρουσίαση, στην οποία προσπάθησα να αναφερθώ τόσο στη θεωρία, που πάντα μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά, όσο και στην πράξη μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα, τα οποία ήταν αρκετά χαρακτηριστικά και μπορούσαν να αποτελέσουν το έναυσμα για να εξαχθούν κάποια γενικότερα συμπεράσματα.

Στο μέρος της συζήτησης και ανταλλαγής εμπειριών, στο οποίο θα ήταν ευχής έργο να υπήρχε μεγαλύτερη χρονική άνεση, ακούστηκαν ενδιαφέρουσες απόψεις και ιδέες. Φάνηκε  πως γύρω από το θέμα του θεάτρου στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση θα ήταν πολύ ευπρόσδεκτα νέα άρθρα, παρουσιάσεις, δημοσιεύσεις και ερευνητικές εργασίες.

1. Νίκος Γκόβας, Για ένα νεανικό δημιουργικό θέατρο, Μεταίχμιο, Αθήνα,2003
2. Ντέιβιντ Μάμετ, Προς τον ηθοποιό. Αλήθειες και ψέματα, συμβουλές και αποτροπές, Πατάκης, Αθήνα, 2013
3. Ηλίας Ματσαγγούρας, Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση, Γρηγόρης, Αθήνα, 2008
4. Μπέρτολτ Μπρεχτ,  «Μικρό Όργανο για το Θέατρο», Από τον Αριστοτέλη στον Μπρεχτ, Κάλβος , Αθήνα, 1979, σ. 233-280.
5. Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ο καυκασιανός κύκλος με την κιμωλία, Δαμιανός, Αθήνα, 2004
6. Κλήμης Ναυρίδης,  Ψυχολογία Των Ομάδων, Κλινική Ψυχοδυναμική Προσέγγιση, Παπαζήσης, Αθήνα,  2005
7. Σίμος Παπαδόπουλος, Παιδαγωγική του Θεάτρου, Αθήνα, 2010
8. Μιχαήλ Τσέχωφ,  Μαθήματα για έναν επαγγελματία ηθοποιό,  Δωδώνη, Αθήνα, 1991
9. Ευαγγελία Φρυδάκη,  Η διδασκαλία στην τομή της νεωτερικής και της μετανεωτερικής σκέψης, Κριτική,  Αθήνα, 2009
10. Γραμματάς ,Θ. «Η εισαγωγή του Θεάτρου στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση – Γυμνάσιο». http://theodoregrammatas.com/el/%CE%B7-%CE%B5%CE%B9%CF%83%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%B3%CE%AE-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B8%CE%B5%CE%AC%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%85-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%B4%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%BF%CE%B2%CE%AC%CE%B8/ (πρόσβαση 20.08.2018)
11. Ορφανού, Ν.  «Αριάν Μνουσκίν: Θέατρο του Ήλιου, μια κολεκτίβα», https://camerastyloonline.wordpress.com/2011/06/13/ariane-mnouchkine-theatro-tou-iliou-mia-colectiva-tis-nikis-orfanou-ef/ ,(πρόσβαση 15.08.2018)
12. «Το επικό θέατρο του Μπρεχτ από την ψευδαίσθηση στο γεγονός και την κοινωνική δράση», http://www.theaterst.upatras.gr/wp-content/uploads/2014/01/%CE%B5%CE%BD%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1-%CE%B4%CE%B5%CF%8D%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B7-%CE%B5%CF%80%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AE.pdf, (πρόσβαση 28.08.2018)

Απόφοιτος του τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Εθνικού  και Καποδιστριακού  πανεπιστημίου  Αθηνών, με βαθμό Άριστα (1999)  . Απόφοιτος του τμήματος μεταπτυχιακών Σπουδών «Πολιτιστική Διαχείριση»  του Παντείου Πανεπιστημίου, με θέμα  διπλωματικής  εργασίας  «Θέατρο στην εκπαίδευση και  Συναισθηματική Νοημοσύνη» (2014). Απόφοιτος του τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, του Εθνικού  και Καποδιστριακού  πανεπιστημίου  Αθηνών, με ειδίκευση Ψυχολογία  και βαθμό Άριστα. Από το 2003  και  μέχρι τώρα,  εργάζομαι  ως  θεατρολόγος/ δασκάλα  θεατρικής  Αγωγής, αρχικά  ως  ωρομίσθια στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και από το 2009 και ύστερα, ως μόνιμη εκπαιδευτικός, διορισμένη στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Είμαι μητέρα τριών παιδιών και μιλάω καλά αγγλικά και ρωσικά.