Η μέθοδος του Θεάτρου του Καταπιεσμένου (ΘτΚ) παρέχει έναν αισθητικό χωροχρόνο όπου εκπαιδευτικοί και μαθητές/τριες στοχάζονται για τη διαπραγμάτευση και αναδιαπραγμάτευση της κοινωνικής πραγματικότητας.  Εμπνευστής του ΘτΚ είναι ο Augusto Boal που βασίστηκε στην Παιδαγωγική του Καταπιεσμένου του Paulo Freire. Στόχος είναι οι μαθητές/μαθήτριες να διερευνήσουν μέσω θεατρικών ασκήσεων και τεχνικών, συμπεριφορές και πρακτικές που θα μεταφέρουν στην πραγματικότητά τους. Το Θέατρο Φόρουμ, μία από τις τεχνικές του ΘτΚ είναι μία σύντομη παράσταση που παρουσιάζει ένα ευρύτερο κοινωνικό πρόβλημα, μια άλυτη σύγκρουση που οδηγεί σε καταπίεση. Οι θεατές όμως έχουν τη δυνατότητα να επέμβουν για να αλλάξουν τη ροή της ιστορίας, ανατρέποντας την καταπιεστική πραγματικότητα που παρουσιάζεται. Στόχος δεν είναι να βρεθεί η μία σωστή λύση, αλλά να ανακαλυφθούν και να διερευνηθούν πιθανές λύσεις.

Στο πλαίσιο του μαθήματος “Ερευνητική εργασία-project”, οι μαθητές/τριες επέλεξαν να ασχοληθούν με τις προσδοκίες και τις επιλογές των γονέων στη διαμόρφωση της προσωπικότητας τους, με αναλυτικά εργαλεία το φύλο, τη διασκέδαση/ψυχαγωγία, τις δραστηριότητες εκτός σχολείου, τον επαγγελματικό προσανατολισμό, τις φιλίες και τις προσωπικές σχέσεις, με τον τίτλο “Προάγοντας υγιείς κοινωνικές σχέσεις μέσα από το θέατρο”. Παράλληλα με τις συνεντεύξεις και τα ερωτηματολόγια που σχεδιάστηκαν από τους μαθητές/τις μαθήτριες, εφαρμόστηκαν τεχνικές της μεθόδου του ΘτΚ, ώστε να αναπτυχθεί ένας διάλογος με τους εαυτούς τους και με τους άλλους. Η παράσταση Θεάτρου Φόρουμ Τα μπισκότα που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του συνεδρίου διερευνά επίσης την ελληνική οικογένεια και τις σχέσεις, το κορίτσι-την έφηβη-τη μητέρα, όπου το προσωπικό βίωμα αναδύεται σε μία ευρύτερη κοινωνική καταπίεση.

Ανάλογα με τους τομείς Μάθησης

Γνώσεων

• Να περιγράφουν τη μέθοδο του ΘτΚ: αρχές και ιδεολογία, ιστορία της μεθόδου, τεχνικές και εφαρμογές
• Να αφηγούνται οδηγίες από ασκήσεις, παιχνίδια, τεχνικές
• Να δίνουν παραδείγματα σύμφωνα με το κοινωνικό και ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο της ομάδας
• Να επιλέγουν ασκήσεις, παιχνίδια, τεχνικές ανάλογα με την δυναμική της ομάδας
• Να οργανώνουν και να συστηματοποιούν ασκήσεις, παιχνίδια, τεχνικές με συνέπεια στους σκοπούς του κάθε μαθήματος.
• Να προωθούν την ανακαλυπτική και διερευνητική μάθηση.
• Να διαμορφώνουν πλαίσιο διαθεματικότητας και διεπιστημονικότητας.

Δεξιοτήτων

• Να επαναπροσδιορίζουν τους στόχους ανάλογα με τις ανάγκες της ομάδας, τη σχολική πραγματικότητα και την ευρύτερη κοινωνική.
• Να προβλέπουν κρίσεις της ομάδας
• Να εξηγούν οποιαδήποτε απορία προκύπτει ανά συγκεκριμένα τακτά διαστήματα, ή άμεσα όταν απαιτείται
• Να προετοιμάζουν την απαραίτητη υλικοτεχνική υποδομή
• Να αποκτούν κοινωνικές δεξιότητες και δεξιότητες ζωής (life skills)

Στάσεων

• Να δημιουργούν όραμα μέσω αυτοσχεδιασμών, δημιουργικής γραφής, αφήγησης.
• Να συνθέτουν ιστορίες που σχετίζονται με την πραγματικότητα όπως  νοηματοδοτείται από τους εκπαιδευόμενους/ μενες
• Να ενθαρρύνουν την προσωπική και συλλογική έκφραση βιωμάτων και εμπειριών
• Να ανακαλύπτουν το σώμα ως εκφραστικό μέσο
• Να διαμορφώνουν πλαίσιο γνησιότητας και αποδοχής
• Να καλλιεργούν την ενσυναίσθηση και την ενεργητική ακρόαση
• Να ανιχνεύουν συμπεριφορές, στάσεις και πεποιθήσεις, συναισθήματα
• Να υιοθετούν δημοκρατικές αξίες και να υποστηρίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα
• Να διαχειρίζονται διαλογικές αντιπαραθέσεις
• Να διευρύνουν την κριτική σκέψη και την αντίληψη τους για τον κόσμο
• Να δομούν αυτογνωσία, αυτοεκτίμηση και αυτοαντίληψη
• Να ενθαρρύνονται για την λήψη δράσης, ατομικής και συλλογικής
• Να αναλύουν τις εξουσιαστικές δομές
• Να αμφισβητούν τις κυρίαρχες ιδεολογίες και τους κοινωνικούς μηχανισμούς

Υπολογιστής, βιντεοπροβολέας, χαρτί του μέτρου, χαρτί Α4, ξυλομπογιές και μαρκαδόροι,ηχεία.

Η «Ερευνητική Εργασία (project)» στο Λύκειο εντάσσεται σε ένα γενικότερο πλαίσιο αναμόρφωσης του εκπαιδευτικού συστήματος για το «Νέο Σχολείο». Όπως αναφέρεται συγκεκριμένα στην πρόταση για το «Νέο Λύκειο», η εισαγωγή της Ερευνητικής Εργασία (project) ως διακριτής ενότητας του προγράμματος σπουδών έχει ως στόχο να αποκτήσουν οι μαθητές/τριες εμπειρία σε ανοιχτού τύπου μαθησιακά έργα που απαιτούν ικανότητες και δεξιότητες, όπως είναι η δημιουργικότητα και η καινοτομία, ο σχεδιασμός, η επίλυση προβλημάτων και η κριτική σκέψη. Επίσης, η ερευνητική εργασία προάγει την διεπιστημονικότητα και επιτρέπει τους μαθητές/τις μαθήτριες να αντιληφθούν ότι οι επιστημονικοί κλάδοι εκφράζουν διαφορετικές, αλλά αλληλοσυμπληρούμενες προσεγγίσεις του κόσμου. Τα προτεινόμενα θέματα των ερευνητικών εργασιών επιλέγονται από το σύνολο των μαθητών/τριών, προκειμένου να ανταποκρίνονται στη δυναμική και στις ανάγκες του τμήματος-ομάδας, με τον/την εκπαιδευτικό να συντονίζει και να υποστηρίζει την εκπαιδευτική διαδικασία.

ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

Οι δραστηριότητες που ενδεικτικά προτείνονται εφαρμόστηκαν στο διάστημα των προβών για την παράσταση Θεάτρου Φόρουμ Τα μπισκότα και ορισμένες στο μάθημα "Ερευνητική εργασία-project". Οι εκπαιδευτικοί Θεατρικής Αγωγής μπορούν να παραλλάξουν ή να εμπλουτίσουν τις δραστηριότητες, σχεδιάζοντας με συνέπεια και εσωτερική ροή, γνωστική και συναισθηματική διασύνδεση, δημιουργική ευελιξία, προκειμένου να υποστηριχθεί μία βιωματική, ομαδοσυνεργατική, διερευνητική μάθηση.

1^η συνάντηση

1.1: Παιχνίδια γνωριμίας

Η ιστορία του ονόματος μας: Ανά ζευγάρια διηγούμαστε ιστορίες και συναισθήματα γύρω από το όνομα. Δίνονται 5 λεπτά για να ανταλλάξουν τις αφηγήσεις τους το κάθε ζευγάρι και στη συνέχεια αλληλοπαρουσιάζονται στην ομάδα.

Βρες τη θέση σου: Οι συμμετέχοντες σχηματίζουν δύο ομάδες και μπαίνουν σε δύο σειρές (ο ένας πίσω από τον άλλο). Ο/η εκπαιδευτικός Θεατρικής Αγωγής καλεί τις ομάδες να βρουν όνομα και στη συνέχεια δίνει εντολές που η κάθε ομάδα πρέπει να εκτελέσει όσο πιο γρήγορα μπορεί και να φωνάξει το όνομά της δυνατά. Οι εντολές μπορεί να ποικίλουν όπως: "Μπείτε στη σειρά: από τον μικρότερο στον μεγαλύτερο αριθμό ανάλογα με την ημέρα του μήνα που γεννηθήκατε/ από τη σκουρόχρωμη μπλούζα προς την ανοιχτόχρωμη/ σύμφωνα με τα μέλη της οικογένειας, το πρώτο γράμμα του ονόματός μας κ.ά."

1.2:  Η μέθοδος του Θεάτρου του Καταπιεσμένου: ιστορικά στοιχεία και θεωρητική προσέγγιση του  Θεάτρου του Καταπιεσµένου και του εµπνευστή της μεθόδου, τον Augusto Boal.

Τεχνικές Θεάτρου του Καταπιεσμένου

Θέατρο Εικόνων: Αναπαριστά σκέψεις, ιδέες, συναισθήματα, συμπεριφορές. Επικεντρώνεται στη γλώσσα του σώματος και στις σχέσεις, καθώς και στον τρόπο που αυτές μετασχηματίζονται σε θέσεις του σώματος σε ένα συγκεκριμένο χωροχρόνο.

Θέατρο Εφημερίδα: Δραματοποιεί τις επίκαιρες ειδήσεις, προερχόμενες από όλα τα μέσα δικτύωσης. Υπάρχουν διάφορες στρατηγικές, που λειτουργούν είτε αυτόνομα είτε σε συνδυασμό: απλή ανάγνωση, ρυθμική ανάγνωση, κείμενο εκτός συγκειμένου, παράλληλη δράση.

Το Ουράνιο Τόξο της Επιθυμίας: Αποτελεί μία ενδοσκοπική τεχνική για να ανακαλύψει κανείς τον εαυτό του, τις προβολές των άλλων στον εαυτό του, τις ενσωματωμένες καταπιέσεις, τη σύνδεση  του ατομικού προβλήματος με τις καταπιεστικές δομές και τις δυνατότητες μετασχηματισμού του ατόμου μέσα από τη συλλογική διαδικασία.

Θέατρο Φόρουμ: Βασίζεται σε μια σύντομη αυτοσχέδια θεατρική σκηνή, η οποία συνδέεται με ένα ευρύτερο κοινωνικό πρόβλημα και παριστάνει μια άλυτη σύγκρουση, μια καταπίεση. Η «σκηνή πρότυπο»  έχει συνεπώς άσχημο τέλος: ο «πρωταγωνιστής» υπόκειται σε καταπίεση, την οποία θα ήθελε να ανατρέψει, αλλά διαπράττει λάθη και στο τέλος επικρατεί η αδικία. Η «σκηνή πρότυπο» στη συνέχεια επαναλαμβάνεται. Το κοινό όμως αυτή τη φορά μπορεί να επέμβει για να αλλάξει τη ροή της ιστορίας, ανατρέποντας την καταπιεστική πραγματικότητα που παρουσιάζεται. Ο θεατής μπορεί να φωνάξει «στοπ» στο σημείο που κρίνει ότι ο πρωταγωνιστής διαπράττει ένα σφάλμα, να παγώσει τη δράση και να τον αντικαταστήσει, συμμετέχοντας  με τις προτάσεις του στην άρση της καταπίεσης.

2^η συνάντηση

2.1: Ασκήσεις και Παιχνίδια ενεργοποίησης και «απο-μηχανοποίησης»

Οι συμμετέχοντες βιώνουν την παρουσία τους σε σχέση με τον χώρο, τον χρόνο, τις αισθήσεις και το σώμα. Οι ασκήσεις και τα παιχνίδια αποσκοπούν στη βαθύτερη γνωριμία μεταξύ των συμμετεχόντων, χωρίς νοητικές, σωματικές, συναισθηματικές αναστολές και στην κατασκευή της ομάδας, τη δημιουργία πλαισίου επικοινωνίας, εμπιστοσύνης και συνεργασίας. Επίσης βοηθούν στη συγκέντρωση και την ενεργή εμπλοκή, τη μη λεκτική επικοινωνία, την ενεργοποίηση του αυθορμητισμού και της φαντασίας. Υλοποιούνται σταθερά στην έναρξη κάθε μαθήματος/συνάντησης καθώς διευκολύνουν τη μετάβαση για διερεύνηση, προσωπική εμπλοκή και αλληλεπίδραση.

Χρονική διάρκεια 10’-20’ λεπτά

Προτείνονται:

Σειρά ασκήσεων για τον χώρο: α) Κύκλοι και γραμμές: Τα μέλη της ομάδας περπατούν με κυκλικές κινήσεις του σώματος και στη συνέχεια με κάθετες κινήσεις, αλλάζοντας συνεχώς κατευθύνσεις. Δεν σχηματίζουν κύκλο και προσπαθούν να μην ακουμπούν κανένα/καμία. Όλη η ομάδα ακινητοποιείται στο άκουσμα του “Στοπ” και ξεκινά πάλι με το “Πάμε”. Λειτουργεί και αντίθετα: Με το “Στοπ” η ομάδα κινείται και με το “Πάμε” σταματά. Μπορούν να προστεθούν και λέξεις, όπως “Ναι / Όχι”, “Πάνω / Κάτω”, β) Χωρίς κενό στον χώρο: Διατηρώντας αποστάσεις μεταξύ μας και προσπαθώντας να καλύψουμε όλον τον αισθητικό χώρο

Κολομβιανή ύπνωση

Σε ζευγάρια ο Α είναι ο οδηγός και ο Β σαν υπνωτισμένος ακολουθεί με το βλέμμα του στην ίδια πάντα απόσταση, κάπου 15-20 εκατοστά, την παλάμη του Α. Ο Α καθώς κινείται αλλάζει τα επίπεδα της κίνησης, άνω-κάτω-μεσαίο και την ταχύτητα γρήγορα/ αργά προσπαθώντας να μη συγκρουστεί με τα υπόλοιπα ζευγάρια. Κατόπιν οι ρόλοι αλλάζουν. Δοκιμάζονται διάφορα σημεία ύπνωσης, π.χ. ώμος, φτέρνες κ.ά. Είναι μια άσκηση η οποία ενισχύει την όχι λεκτική επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη της ομάδας. Η άσκηση συνεχίζεται με τριάδες και με μικρές ομάδες, όπου ένας καθοδηγεί και τα υπόλοιπα μέλη εστιάζουν σε ένα σημείο του σώματος του καθοδηγητή.

2.2 Ασκήσεις αναπνοής και φωνής: Στόχος των ασκήσεων είναι η κατανόηση και ο έλεγχος των τριών σταδίων της αναπνοής (εισπνοή, συγκράτηση, εκπνοή), καθώς και η ενεργοποίηση των  φωνητικών χορδών.

Χρονική διάρκεια: 5’- 10’ λεπτά

Προτείνονται: “Σε πλήρη χαλάρωση”, “Έκρηξη”, “Διαφορετικοί ρυθμοί” κ.ά..

2.3 Παιχνίδια για ενεργητική ακρόαση και ενσυναίσθηση

Η ενσυναίσθηση είναι μία πολύπλοκη διαδικασία που περιλαμβάνει την κατανόηση του εσωτερικού κόσμου του άλλου, των συναισθημάτων και των σκέψεων του, χωρίς όμως να χάνει την επαφή με τον εαυτό του/της. Βασική προϋπόθεση για την επιτυχή πραγμάτωση της ενσυναίσθησης είναι η ενεργητική ακρόαση, η οποία πρωταρχικά συνίσταται στην έκφραση αποδοχής και σεβασμού. Η ενσυναισθητική κατανόηση αναπτύσσεται σταδιακά μεταξύ των μελών μίας ομάδας.

Χρονική διάρκεια 10’-20’ λεπτά.

Καθρέφτης: Η ομάδα είναι σε ζεύγη, αντικριστά, σε μικρή απόσταση. Ο Α αρχίζει μια αργή κίνηση και ο Β ακολουθεί σαν να είναι ο καθρέφτης του. Οι κινήσεις του Α είναι αργές, ώστε να προλαβαίνει ο Β, και συνεχίζονται ομαλά η μία μετά την άλλη χωρίς να σταματούν για σκέψη ή σχόλια. Αλλάζουν οι ρόλοι, ο Β γίνεται οδηγός και ακολουθεί ο Α. Στη συνέχεια, αλλάζει ο οδηγός χωρίς καμία εντολή ή συνεννόηση. Σε προχωρημένες ομάδες, η άσκηση γίνεται και με περισσότερα από δύο άτομα και οδηγείται σε μικρές χορογραφίες.

2.4 Αναστοχασμός

Ο αναστοχασμός διεξάγεται κατά το κλείσιμο κάθε συνάντησης, κάποιες φορές, αν κρίνεται απαραίτητο και ενδιάμεσα, μετά το πέρας ενός κύκλου ασκήσεων. Χρησιμοποιούμε λέξεις και σύντομες εκφράσεις, επανεξετάζουμε, σχεδιάζουμε και προτείνουμε. Επιτρέπει στους συμμετέχοντες να επεξεργαστούν την εμπειρία τους, καθώς είναι σημαντικό να μεταφράζεται σε λέξεις ότι ζήσαμε με την ομάδα, να ανακαλέσουμε τυχόν προβλήματα, να δούμε τι μάθαμε από και τι μάθαμε για τους άλλους.

3^η συνάντηση: Ρυθμός Εικόνων

3.1 Παιχνίδια ρυθμού: Σχηματίζεται ένας κύκλος. Ένα παιδί εκτελεί μία οποιαδήποτε κίνηση, συνοδεύοντας την κίνηση με το όνομά του/ της. Τα υπόλοιπα παιδιά τον/την μιμούνται, προσπαθώντας να αναπαράγουν πιστά, δίχως να ξεφεύγουν από τον ρυθμό.

3.2 Εσωτερικοί ρυθμοί: αναπαράγοντας τον ρυθμό κάποιου άλλου μέλους της ομάδας/ενός χαρακτήρα.

3.3 Μηχανή του ρυθμού: α) Ένας μαθητής/μία μαθήτρια ξεκινάει μια κίνηση με ήχο και ρυθμό, σαν να είναι εξάρτημα μιας σύνθετης μηχανής. Στη συνέχεια μπαίνει άλλος/άλλη μαθητής/τρια προσθέτοντας τη δική του/της κίνηση και ήχο. Όταν η μηχανή έχει ολοκληρωθεί με τη συμμετοχή όλων των μαθητών/τριών και έχει συντονιστεί, ο/η εκπαιδευτικός ζητά από τον πρώτο μαθητή να επιταχύνει προοδευτικά τον ρυθμό μέχρι που η μηχανή τινάζεται και μετά να τον επιβραδύνει σιγά-σιγά μέχρι να σταματήσει εντελώς. β) Η μηχανή ενός χαρακτήρα ή μιας κατάστασης από τις παραστάσεις. Μέσα από τους ήχους ή από λέξεις-κλειδιά και τις επαναλαμβανόμενες κινήσεις μπορούν να προσεγγιστούν τα συναισθήματα και οι προβληματισμοί των χαρακτήρων.

3.4 Παίζοντας με τη θέση ισχύος-το Status: Το status δηλώνει τη θέση ενός ατόμου σε διαφορετικές κοινωνικές περιστάσεις, είναι οι διαφορετικές ταυτότητες που εκδηλώνονται στις κοινωνικές μας αλληλεπιδράσεις. Χωριζόμαστε σε υποομάδες 4-5 ατόμων και δίνουμε τόσα χαρτάκια ανάλογα με τον αριθμό των μαθητών της κάθε ομάδας, με αρίθμηση που ξεκινά από το 1. Όποιος/α κρατά το 1 έχει τη χαμηλότερη θέση status και την υψηλότερη θέση κατέχει όποιος/α έχει τον μεγαλύτερο αριθμό. Χωρίς να πει κανείς τον αριθμό του/της, περπατούν στο χώρο ανάλογα με τον αριθμό τους. Εκφράζουν το status με το σώμα, το περπάτημα, τα επίπεδα, το βλέμμα, την έκφραση προσώπου, την ένταση του σώματος. Κατόπιν σχηματίζουν μία γραμμή ανάλογα με το status μέχρι να αποκαλυφθεί η σωστή σειρά status.

3.5 Τεχνικές αποφόρτισης και χαλάρωσης

Οι δραστηριότητες αυτές είναι χρήσιμες για το κλείσιμο. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται τεχνικές χαλάρωσης και παιχνίδια αποχαιρετισμού, που βοηθούν στη χαλάρωση του σώματος,  την συναισθηματική και νοητική εκτόνωση της ομάδας.  Αυτές οι τεχνικές αποτελούν ένα είδος αποχαιρετισμού της ομάδας και επιστροφής στην καθημερινότητα.

Προτείνονται:

Το ντουζ: Σε δύο σειρές, οι συμμετέχοντες ο ένας απέναντι από τον άλλον σχηματίζουν ένα φανταστικό πλυντήριο. Ξεκινώντας από το τέλος, ένας-ένας θα περάσει μέσα από το πλυντήριο, όπου οι άλλοι συμμετέχοντες θα του κάνουν μασάζ ή άγγιγμα στα σημεία που αισθάνονται άνετα να τον ακουμπήσουν και στα σημεία που πιστεύουν ότι και ο ίδιος μπορεί να αποδεχθεί και να αισθανθεί καλά με αυτό τον τρόπο αγγίγματος.

4^η συνάντηση: Ασκήσεις με τις αισθήσεις

Υπάρχουν πέντε κατηγορίες, όπου η κάθε μία επεξεργάζεται διαφορετικές πτυχές: 1.Αισθάνομαι ό,τι αγγίζω, 2.Αφουγκράζομαι ό,τι ακούω, 3.Βλέπω ό,τι κοιτάζω, 4. Ενεργοποιώ τις αισθήσεις μου, 5.Κρατώ στη μνήμη τις αισθήσεις.

4.1: Βλέποντας ό,τι κοιτάζουμε: “Η ακολουθία των γλυπτών”, “Η ακολουθία των μαριονετών”, “Ο τυφλός”, “Το φανταστικό ταξίδι”, “Σειρά διαδοχικών ασκήσεων με τον καθρέφτη: υποκείμενο και είδωλο/ παραμορφωτικός καθρέφτης/ ρυθμικός καθρέφτης”.

Στην παράσταση Θεάτρου Φόρουμ Τα μπισκότα, οι ασκήσεις με τους καθρέφτες ενσωματώθηκαν, αφού προσαρμόστηκαν στους χαρακτήρες.

4.2: Θέατρο Εικόνων

Γλύπτης – Γλυπτό: “Αγγίζω το γλυπτό”, “Χωρίς να αγγίζω το γλυπτό”, “Ομαδικό γλυπτό”. Ο εκπαιδευτικός Θεατρικής Αγωγής υπογραμμίζει ότι το παιδί-γλύπτης  συν-αισθάνεται και  σέβεται το σώμα του γλυπτού, ειδικά όταν απευθύνεται σε εφήβους.

Εικονογραφώντας με γλυπτά μια ιστορία  - Ομαδική ακίνητη εικόνα

Ο/ Η εκπαιδευτικός Θεατρικής Αγωγής  ζητά να χτιστούν ακίνητες εικόνες με βάση ιστορίες καταπίεσης, χρησιμοποιώντας τα σώματα των μαθητών/ τριών. Η δυναμοποίηση της κάθε εικόνας,  η δυνατότητα να ζωντανέψουν και να μιλήσουν, να εκφράσουν με μια ατάκα το ρόλο τους, επιτρέπει την ανίχνευση σκέψεων και συναισθημάτων, όπου αναδύονται σχέσεις, ιδεολογίες, αίτια. Η αρχική εικόνα διαρκώς τροποποιείται μέχρι να συναινέσει όλη η ομάδα, στην αναπαράσταση της κοινωνίας μέσα από μία εικόνα. Με αυτήν την διαδοχή η ομάδα αποφασίζει σταδιακά την ιστορία καταπίεσης που την αφορά, μία ιστορία που ενώ είχε εκκίνηση έναν καταπιεσμένο έγινε η ιστορία όλης της ομάδας.

5^η συνάντηση: Θέατρο Εικόνων

Ασκήσεις και παιχνίδια που σχετίζονται με την ιστορία καταπίεσης που έχει επιλέξει η ομάδα. Ο/ Η εκπαιδευτικός Θεατρικής Αγωγής τροποποιεί για να συνδεθούν με την συγκεκριμένη ιστορία.

Ιδανική εικόνα – Εικόνα μετάβασης

Χτίζεται η εικόνα που η καταπίεση έχει εξαλειφθεί, που δεν υφίσταται καταπιεστική πραγματικότητα για κανέναν/καμία μέσα στην ομάδα. Καθίσταται σαφές από τον/την εκπαιδευτικό Θ.Α. ότι όλοι/ όλες μπορούν να εκφέρουν την άποψή τους και να καταθέσουν τον προβληματισμό τους. Ακολουθεί με σύνθημα από τον/την εκπαιδευτικό, το ζωντάνεμα του κάθε χαρακτήρα: σκέψη, διάλογος, δράση.

Αναλυτική εικόνα

Αυτοσχεδιασμοί στην ιστορία, εστιάζοντας σε μία συγκεκριμένη στιγμή της καταπίεσης, προκειμένου να κατανοηθεί βαθύτερα. Η ομάδα δημιουργεί αρκετές αναλυτικές εικόνες, προκειμένου να εμβαθύνει στους χαρακτήρες και τις σχέσεις και να δοθούν οι πολλαπλές οπτικές της καταπίεσης

Αναδρομή/ Flashback είναι η διαδικασία που αναπαριστώνται από τους μαθητές/τις μαθήτριες σημαντικές στιγμές και γεγονότα από το παρελθόν και συνδέονται άμεσα με τη σκηνή και τους χαρακτήρες. Ο στόχος των συγκεκριμένων αυτοσχεδιασμών είναι να ανιχνευθούν οι αιτίες και οι σχέσεις που διαμόρφωσαν τους συγκεκριμένους χαρακτήρες. Κατά τη διαμόρφωση ενός Θεάτρου Φόρουμ, οι συγκεκριμένες σκηνές μπορούν να αποδοθούν με ρεαλιστικό και/ ή συμβολικό τρόπο, και να αποτελέσουν μέρος της παράστασης.

Αντικείμενα – props: Ο εκπαιδευτικός προσκομίζει στην ομάδα αντικείμενα και/ ή ζητάει από την ομάδα να εμπλουτίσει με αντικείμενα ανάλογα με τον χαρακτήρα. Η δυνατότητα ενός αντικειμένου να αντιστοιχεί σε πολλαπλά διαφορετικά αντικείμενα ονομάζεται πολυσημία. Η σημασία των αντικειμένων και η χρήση τους επί σκηνής μέσα στη θεατρική πράξη, η ατομική και συλλογική μνήμη που μεταφέρουν εμπλουτίζουν και συμβάλλουν στη σύνθεση της παράστασης και στη διαμόρφωση των χαρακτήρων.

Αυτοσχεδιασμός: Οι μαθητές/ μαθήτριες αισθάνονται, σκέφτονται και ενεργούν ως πραγματικοί δημιουργοί, στηριζόμενοι/νες στα βιώματα και τις εμπειρίες τους. Εκφράζονται  αυθόρμητα, απελευθερώνονται σωματικά και λεκτικά, αξιοποιούν το υλικό που προέκυψε από το Θέατρο Εικόνων.

6^η συνάντηση: Δημιουργώντας το δραματικό κείμενο

6.1: Δραματικό κείμενο και θεατρικοί ρόλοι

Οι μαθητές/τριες καλούνται να κρατούν ημερολόγιο, στο οποίο θα περιγράφεται η εμπλοκή στη διαδικασία ανεξαρτήτως ρόλου και θα καταγράφονται φράσεις/ λέξεις που βοηθούν στη δημιουργία των χαρακτήρων και της ιστορίας. Ακολουθεί συζήτηση σχετικά με τους αυτοσχεδιασμούς που προέκυψαν, συνδιαμορφώνεται από τις πολλές ιστορίες μία σύνθεση, ένας καμβάς της παράστασης που αποφασίζεται συλλογικά. Η επιλογή της ιστορίας που θα οδηγήσει στην παράσταση αποτελεί μία δύσκολη διαδικασία που μέσω της πρόβας, της δημιουργικής δοκιμής και του αναστοχασμού  θα πάρει κάποια τελική μορφή. Ο/ Η εκπαιδευτικός Θ.Α. λειτουργεί εμψυχωτικά διατηρώντας τις ομάδες ενωμένες, ενθαρρύνοντας την επικοινωνία και τη συνεργασία, ευθυγραμμίζοντας τους ομαδικούς με τους ατομικούς στόχους.

Ακολουθεί διαχωρισμός σε σκηνές και τοποθέτηση στο χώρο και τον χρόνο. Η ομάδα συνεχίζει με την εξερεύνηση και την ανάλυση των χαρακτήρων, τη συμπεριφορά τους, την ιδεολογία και τα κίνητρά τους, τις μεταξύ τους σχέσεις και την ανάλυση των εξουσιαστικών δομών.

7^η συνάντηση: Διαμορφώνοντας την σύγκρουση

Η καταπίεση στο Θέατρο του Καταπιεσμένου ορίζεται ως μία σχέση που βασίζεται: α) στην απαγόρευση του καταπιεσμένου για λόγους οικονομικούς, πολιτικούς, πολιτισμικούς στο διάλογο, β) στη διατήρηση της εξουσίας από την πλευρά του καταπιεστή, γ) στην επικράτηση της αδικίας και της καταπίεσης, δ) στη συνειδητοποίηση από τον καταπιεσμένο ότι βιώνει καταπίεση και έχει την ανάγκη και την επιθυμία να την ανατρέψει.

Σε μία παράσταση Θεάτρου Φόρουμ, η δράση εστιάζεται στον καταπιεσμένο που αντιμετωπίζει εμπόδια εξωτερικά που προέρχονται από την κοινωνία και/ή εσωτερικά που προέρχονται από τον ίδιο του τον χαρακτήρα. Η δομή του Θεάτρου Φόρουμ αποτελείται από τη σύγκρουση μεταξύ της επιθυμίας και της ανάγκης του πρωταγωνιστή/καταπιεσμένου και του ανταγωνιστή/καταπιεστή, την κλιμάκωση της σύγκρουσης, την επικράτηση της αδικίας και της καταπίεσης.

8η – 10η συνάντηση: Προετοιμασία παράστασης Θεάτρου Φόρουμ

Εφαρμόζονται και δοκιμάζονται σκηνοθετικές, υποκριτικές, σκηνογραφικές προτάσεις από όλα τα μέλη της ομάδας. Πρόκειται για μία θεατρική διαδικασία που καλύπτει το ευρύ φάσμα από τη σύνθεση ενός δραματικού κειμένου μέχρι την παραστατική του πραγμάτωση.

«Πρέπει όλοι να κάνουμε θέατρο, για να βρούμε ποιοι είμαστε και να ανακαλύψουμε ποιοι μπορεί να γίνουμε.» (Boal, 2006).

Οι μαθητές/τριες και οι φοιτήτριες υποστήριξαν την διαδικασία με φαντασία και δημιουργικότητα, με συνέπεια και ανάληψη πρωτοβουλιών. Δημιουργήθηκε κλίμα εμπιστοσύνης, συνεργασίας, συμμετοχής-ψυχοσυναισθηματικής, λεκτικής, νοητικής, όπου κυοφορούνταν ιδέες και προτάσεις. Ακόμη και στις μεταξύ τους αντιπαραθέσεις, ειδικά των μαθητών, υπήρχε θετική ενθάρρυνση και προτροπή μεταξύ τους, χωρίς την προσωπική μου παρέμβαση.  Όποτε κρινόταν απαραίτητο, η στάση μου ήταν διαμεσολαβητική και διευκολυντική, προσπαθώντας να λειτουργήσω εκμαιευτικά ώστε να βρει η ομάδα στρατηγικές επίλυσης διαφόρων ζητημάτων. Βασική προϋπόθεση είναι να νιώθουν ασφάλεια, χωρίς φόβο και άγχος, ισοτιμία μέσα στην ομάδα, ελευθερία έκφρασης με σεβασμό μεταξύ τους. Χρειάζεται αυθεντική και ειλικρινή στάση του/της εκπαιδευτικού απέναντι στη μοναδικότητα του κάθε παιδιού και χρειάζεται αλλαγή της γενικότερης κουλτούρας μίας σχολικής μονάδας. Καλλιέργησαν την κατανόηση και την αποδοχή, αναγνώρισαν πλευρές του εαυτού τους, ανακάλυψαν ότι όλοι είναι ικανοί για διάλογο. Μέσω των τεχνικών του ΘτΚ δημιουργήθηκαν νοητικές και συναισθηματικές ρωγμές για να επεξεργάζονται, να φαντάζονται και να αντιμετωπίζουν κριτικά τις προκλήσεις ενός συνεχώς μεταβαλλόμενου εκπαιδευτικού, επαγγελματικού και κοινωνικού περιβάλλοντος.

1. Augusto Boal, The Theatre of the Oppressed, Pluto Press, London, 2000.
2. Augusto Boal, The rainbow of desire: The Boal method of theatre and therapy,  Routledge Press, Abingdon & New York, 1996.
3. Paulo Freire  & Ira Shor, Απελευθερωτική Αγωγή, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2011.
4. Paulo Freire, Η αγωγή του καταπιεζόμενου, Ράππας, Αθήνα, 1977.
5. Augusto Boal, Θεατρικά παιχνίδια για ηθοποιούς και για μη ηθοποιούς, (Πρόσβαση 12-05-18) https://eleuantas.espivblogs.net/files/2014/04/%CE%B8%CE%B5%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%B1-%CF%80%CE%B1%CE%B9%CF%87%CE%BD%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%B1-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CE%B7%CE%B8%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%BF%CF%85%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BC%CE%B7-a.boal_.pdf

Η Νάγια Μποέμη εργάζεται ως θεατρολόγος σε σχολεία (Α’/βάθμια και Β’/βάθμια). Έχει σπουδάσει στο Τμήμα Θεάτρου του ΑΠΘ και έχει μεταπτυχιακό στην Κοινωνική και Ιστορική Ανθρωπολογία από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Έχει παρακολουθήσει το Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης (Ε.Π.ΠΑΙ.Κ.) και το Πρόγραμμα Ειδίκευσης στην Συμβουλευτική και τον Προσανατολισμό (Π.Ε.ΣΥ.Π) στην Α.Σ.ΠΑΙ.ΤΕ.. Παρακολούθησε μαθήματα στις σχολές Pa’tothom και Impacta στη Βαρκελώνη για το Θέατρο του Καταπιεσμένου. Έχει παρακολουθήσει και έχει εμψυχώσει αντίστοιχα πλήθος σεμιναρίων και εργαστηρίων σχετικά με το θέατρο και την εκπαίδευση. Έχει διδάξει σε ΤΕΙ, σε ΙΕΚ, σε ιδιωτικά σχολεία και σε θεατρικά εργαστήρια, σε πανεπιστημιακά τμήματα. Συγγράφει κείμενα (συμμετοχές σε συνέδρια, ημερίδες, περιοδικά) σχετικά με την εφαρμογή του Θεάτρου στην τυπική και μη τυπική εκπαίδευση ως εργαλείο κριτικής θεώρησης και αναστοχασμού, αναδιατύπωσης στάσεων και συμπεριφορών. Οι επιστημονικές της αναζητήσεις προέρχονται από τις επιστήμες της θεατρολογίας, της κοινωνικής ανθρωπολογίας, της κριτικής παιδαγωγικής και της διαπολιτισμικής συμβουλευτικής. Συνεργάζεται με ομάδες οργανώνοντας και εμψυχώνοντας θεατρικές δράσεις και παρεμβάσεις με μεθόδους από το κοινωνικό θέατρο.