"Οι Αποδώ και οι Αποκεί" είναι ενα βιωματικό project που ακολουθεί την ομότιτλη ιστορία μια φυλής η οποία χωρίστηκε στα δύο.  Σε ένα βιωματικό project o εκπαιδευτικός-εμψυχωτής δημιουργεί συνθήκες ώστε ο μαθητής όχι μόνο να πληροφορηθεί, αλλά να νιώσει, να κατανοήσει μέσα από τη δική του εμπειρία και πειραματισμό και έπειτα να κατακτήσει την γνώση: με αυτό τον τρόπο η πληροφορία γίνεται πρώτα βίωμα. Η παραπάνω αρχή της βιωματικότητας βρίσκει πρόσφορο έδαφος στην μέθοδο του project, την εξερεύνηση ενός θέματος που καταρτίζει το πρόγραμμα των δράσεων. Θέμα του project είναι η διαφορετικότητα και η αποδοχή της και βασικός σκοπός  είναι η διαπολιτισμική γνώση και η ικανότητα προσέγγισης του άλλου.

Η βασική λειτουργία του project είναι πως η ομάδα ή η τάξη χωρίζεται σε δυο υποομάδες, δύο φυλές, για μια χρονική περίοδο, καθ'όλη την διάρκεια του project και των συναντήσεων. Οι δύο φυλές θα κληθούν μέσα από διάφορες ασκήσεις και δραστηριότητες να αναπτύξουν τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, να δουλέψουν σαν ομάδα, αποκομμένη από τους άλλους, να δεθούν περισσότερο μεταξύ τους και ενδεχομένως να αναπτύξουν έναν ελεγχόμενο ανταγωνισμό. Το βιωματικό αυτό πρόγραμμα θα ακολουθείται και από μια ιστορία η οποία περιγράφει την δημιουργία των δύο φυλών αυτών και την εξέλιξη τους.

Οι δυο φυλές πρόκειται να αναπτύξουν εξωτερικά διακριτά χαρακτηριστικά και με αυτό τον τρόπο η αναγνώριση των διαφορών και των ομοιοτήτων γίνεται ευκολότερη και απτή. Αυτό θα αποτελέσει και ένα μεγάλο μάθημα για τη διαφορετικότητα και την αποδοχή της. Το τέλος αυτής της ιστορίας θα το επιλέξουν τα ίδια τα παιδιά. Πρόκειται για ένα βιωματικό πρόγραμμα που χρησιμοποιεί ασκήσεις θεάτρου, μουσικοκινητικής, παιχνίδια και κατασκευές με σκοπό το βίωμα της εμπειρίας αυτής και στη συνέχεια την καλύτερη κατανόηση και ενδεχομένως την αποδοχή. Μέσα από αυτή τη βιωματική προσέγγιση,τα παιδιά ανακαλύπτουν έννοιες, ανταλλάσσουν ιδέες, εξετάζουν, απορρίπτουν ή αποδέχονται νέες γνώσεις και απόψεις. Συνειδητοποιούν το κάθε βήμα αυτής της διαδικασίας και αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και δράση

Στόχοι αυτού του προγράμματος είναι:

• Τα παιδιά να δημιουργήσουν την δική τους φυλή, με τρόπο που εκείνα θα επιλέξουν.
• Τα μέλη της κάθε φυλής να δεθούν μεταξύ τους με την πιθανότητα να δημιουργηθεί ακόμη και ενός είδους ανταγωνισμός ανάμεσα στις δυο φυλές.
• Οι δυο φυλές να εξελιχθούν όσο το δυνατόν περισσότερο βασιζόμενοι πάντα σε εξωτερικά χαρακτηριστικά, όπως μάσκα, μεταμφίεση, λόγος και μουσική.
• Να καταφέρουν τα παιδιά να αντιληφθούν τις διαφορές τους μα κυρίως τις ομοιότητες τους.
• Να κατανοήσουν την διαφορετικότητα.
• Να αποδεχτούν την διαφορετικότητα.
• Nα οδηγηθούν στην διαπολιτισμική γνώση.

Οι παραπάνω είναι οι επιθυμητοί και ιδανικοί στόχοι και αναφέρονται με σειρά προτεραιότητας. Οι πρώτοι τρείς (3) αφορούν την πρακτική εφαρμογή του προγράμματος και είναι απαραίτητοι ούτως ώστε να επιτευχθούν και οι υπόλοιποι. Διαφορετικά κρίνω αδύνατη την επίτευξη των τελευταίων δίχως αυτή των πρώτων. Οι τρείς (3) τελευταίοι είναι και οι ιδανικοί, όχι όμως αναγκαίοι. Πρόκειται για ένα αποτέλεσμα που θα επιτευχθεί μέσα από το προσωπικό βίωμα του κάθε συμμετέχοντα. Το πρόγραμμα δεν μπορεί να είναι κατευθυνόμενο γιατί έτσι εξαλείφει την κάθε δυνατότητα για πραγματική λήψη αποφάσεων, παρ'όλα αυτά παραμένει ελεγχόμενο. Άλλωστε πρόκειται για μία βιωματική εμπειρία με αμφίβολα αποτελέσματα για τον καθένα προσωπικά.

Το project δεν απαιτεί ιδαίτερα υλικά. Τα υλικά που απαιτούνται έχουν να κάνουν με την ολοκλήρωση της εκάστοτε δραστηριότητας και είναι επιλογή του κάθε εμψυχωτή. Στην σύντομη περιγραφή του project που υλοποιήθηκε χρειάστηκαν: 

• Υλικά για την κατασκευή της μάσκας.
• Υλικά για το μπαστούνι που μιλά.
• Αντικείμενα, όπως πλαστικά ποτήρια γα την παραγωγή ήχου

Πρόκειται για την ιστορία μιας φυλής η οποία χωρίστηκε σε δύο εξαιτίας ενός ορμητικού χειμάρρου που κατέβηκε από το βουνό. Ο χείμαρρος μετατράπηκε σε ένα ορμητικό ποτάμι που συνέχιζε να κυλάει μέσα στην γη και να εμποδίζει τους ανθρώπους να περάσουν στην αντίπερα όχθη. Όσο ο καιρός περνούσε, οι δύο φυλές άρχισαν να αναπτύσσουν νέα χαρακτηριστικά, διαφορετικά από την προηγούμενη αλλά και την απέναντη φυλή. Τα χρόνια πέρασαν και πλέον η νέα γενιά δεν είχε καμία σχέση με την προηγούμενη φυλή αλλά και καμία σχέση με την απέναντι φυλή. Υπήρχε μάλιστα ένας νόμος, ο οποίος είχε δημιουργηθεί όσο το ποτάμι ήταν ακόμη ορμητικό, ο οποίος απαγόρευε στις δυο φυλές να διασχίσουν το ποτάμι για λόγους ασφάλειας, ο νόμος αυτός συνέχισε να είναι σε ισχύ και έπειτα από πολλά χρόνια χωρίς το ποτάμι να είναι πια επικίνδυνο. Με αποτέλεσμα οι δυο φυλές να κάνουν υποθέσεις η μία για την άλλη και να αναπτύσσεται ένας παράλογος ανταγωνισμός και μίσος.

Tα χρόνια περάσαν ξανά, το ποτάμι άρχισε να στερεύει και ως εκ τούτου το φυσικό όριο ανάμεσα στις δύο φυλές άρχισε να εξαφανίζεται. Οι άνθρωποι άρχισαν να αναρωτιούνται τι θα γίνει χωρίς το ποτάμι να καθορίζει τα όρια της κάθε φυλής. Το σενάριο μιας ειρηνικής συμβίωσης φάνταζε αδύνατο και η απορία τους ήταν ποια φυλή θα επικρατήσει στην νέα ενιαία γη. Για αυτό το σκοπό αποφάσισαν να στείλουν σε μονομαχία δύο απο τους καλύτερους πολεμιστές τους στου βουνού την κορυφή για να αναμετρηθούν. Το τέλος της ιστορίας βρίσκει τους δυο πολεμιστές να επιστρέφουν πίσω μαζί χωρίς νικητή. Οι δυο φυλές πραγματοποιούν συνέλευση κοινή και αποφασίζουν οι φυλές να ενωθούν ξανα.

Κάθε συνάντηση ακολουθείται από ένα μέρος της παραπάνω ιστορίας. Το κομμάτι της ιστορίας δίνεται σχεδόν πάντα στην αρχή, ούτως ώστε να γίνεται στη συνέχεια η αντιστοιχία με τις δράσεις. Θεωρώντας πως τα παιδιά ήδη από τις προηγούμενες συναντήσεις έχουν εξοικειωθεί κάπως με το δράμα και τη δημιουργία και εξέλιξη ελεύθερων και κατευθυνόμενων αυτοσχεδιασμών εμψυχώνουν το μέρος της ιστορίας παράλληλα με την αφήγηση. Οι δράσεις που πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια του project ανταποκρίνονται στην αντίστοιχη και αρχική στοχοθεσία. Οι δραστηριότητες είναι όσο το δυνατόν περισσότερο βιωματικές: Το παιχίδι "περνάω απεναντί" απαιτεί για πρώτη φορά την ευχάριστη συνεργασία της νέας ομάδας. Πρόκειται για δραστηριότητες κατά τις οποίες τα παιδιά λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό χωρισμένα σε δύο φυλές, έρχονται πιο κοντά, αναπτύσσουν ομαδικό πνεύμα και καλλιεργούν την επικοινωνία μέσα από υγιείς διαλόγους. Γι' αυτό και κάθε συνάντηση σχεδόν κλείνει με μια ολιγόλεπτη συνέλευση της κάθε φυλής, με χρήση του "μπαστουνιού που μιλά". Σιγά-σιγά γίνεται η εισαγωγή σε ασκήσεις και παιχνίδια ρυθμού με ομαδικό χαρακτήρα για να ξεκινήσει η εξοικείωση με τον ρυθμό με σκοπό τη δημιουργία του τραγουδιού.

Η συνειδητοποίηση της ετερότητας γίνεται κυρίως μέσα από εξωτερικά χαρακτηριστικά. Οι δύο φυλές αρχικά κατασκευάζουν τη δική τους μάσκα μέσα από υλικά που συγκέντρωσαν σε ένα παιχνίδι ευγενούς ανταγωνισμού. Στη συνέχεια φτιάχνουν και άλλα προσωπικά αντικείμενα και καταλήγουν να δημιουργήσουν δικό τους τραγούδι-κραυγή. Τα παραπάνω επιτυγχάνονται με την σύμπραξη των εικαστικών τεχνών και της μουσικής.

Στο τέλος του project τα παιδιά καλούνται πραγματικά να επιλέξουν το τέλος της ιστορίας και όχι απλά να δημιουργήσουν σε ένα κατευθυνόμενο ή φαντασιακό πλαίσιο. Προκαλώ τον προβληματισμό τους και την κρίση τους πάνω στην τελική απόφαση και επαληθεύω και αξιολογώ το αποτέλεσμα της δουλειάς μου. Οι επιλογές και οι αποφάσεις που θα χρειαστεί να πάρουν στο project, αποτελούν και αποφάσεις και επιλογές που ο καθένας μας καλείτε να λάβει στην πραγματική ζωή. Κατά την διάρκεια του project είναι σημαντικό ο εμψυχωτής να μην προκαταλάβει την εξέλιξη και το τέλος της ιστορίας και να μην κατευθύνει την ομάδα σε αυτό που έχει προεπιλέξει. Είναι σημαντικό να μην μετριαστεί το βίωμα, ειδικά στο τέλος της διαδικασίας. Τέλος είναι σημαντικό όσο μπορεί και ο ίδιος ο εμψυχωτής να βιώνει το project σε ελεγχόμενα πάντα πλαίσια και να παραμένει ενθουσιώδης κατά την υλοποίηση του. Να δημιουργεί όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστικές συνθήκες και να υπενθυμίζει διαρκώς στα παιδιά την κατάσταση.

Πέρα από το προφανές θέμα της διαφορετικότητας και του ρατσισμού, παρουσιάζεται και η ύπαρξη προκαταλήψεων, το θέμα των συνόρων και του χωρισμού των ανθρώπων. Γίνεται αναφορά σε θέματα εξουσίας και δημοκρατίας αλλά και του παραδειγματισμού και της δύναμης της κουλτούρας, ως προς την απαγόρευση για το ποτάμι.

Η διαδικασία θα ολοκληρωθεί σε περίπου έξι (6) συναντήσεις ούτως ώστε το project να γίνει όσο το δυνατόν βίωμα, κάτι που απαιτεί έναν χρόνο γνωριμίας , προσέγγισης και έπειτα προσαρμογής. Οι συναντήσεις καλό είναι να μην υπερβούν κατά πολύ αυτό τον αριθμό γιατί έπειτα κινδυνεύει να κουράσει, τα παιδιά να αποσυγκεντρωθούν και πλέον το βίωμα να εκλογικευτεί και να γίνει άλλο ένα βαρετό μάθημα.

Η ομάδα για την οποία δημιουργήθηκε και στην οποία εφαρμόστηκε το project αποτελείται από 10 παιδιά, αγόρια και κορίτσια, ηλικίας 8-10 ετών. Πρόκειται για μια θεατρική ομάδα, στο πλαίσιο των ομαδικών δραστηριοτήτων της εθελοντικής οργάνωσης "Δρόμοι Ζωής". Η ομάδα είναι πολυπολιτισμική, καθώς κατάγονται απο διαφορετικές χώρες, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Το project πραγματοποιήθηκε λίγο μετά τα μέσα της χρονιάς. Αυτο είχε επιπτώσεις στην αρχική στοχοθεσία, η οποία ήταν τα παιδιά να γίνουν ομάδα, επιτυγχάνωντας πρώτα τους υπόλοιπους στόχους του project δηλαδή την κατανόηση και αποδοχή της διαφορετικότητας.

Αρχικά τα παιδιά δεν ήταν σύμφωνα με τον χωρισμό της ομάδας σε δύο και επιθυμούσαν να επιστρέψουν στην αρχική δομή, γεγονός που επιβεβαιώνει την ύπαρξη μιας ουσιαστικής ομάδας μέχρι τότε. Στη συνέχεια όμως κατάφεραν να λειτουργήσουν πολύ καλά και στις νέες ομάδες και με όρεξη και δημιοργία ανέπτυξαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Φάνηκε δηλαδή να ακολουθούν πιστά την εξέλιξη της δικής μου φανταστικής ιστορίας. Κάπου εκεί υπήρξε κι ένας φαινομενικός ανταγωνισμός, κάτι σχετικά επιθυμητό για το project. Η ουσία όμως είναι πως το δέσιμο της ομάδας προϋπάρχει και είναι πιο ισχυρό, αφού οι δυο φυλές βοηθάνε η μια την άλλη και κάνουν ανταλλαγές και δωρεές υλικών (υλικά για κατασκευή μάσκας)

Για να είμαι ειλικρινής πίστευα πως τα παιδιά θα φανατίζονταν περισσότερο στις φυλές τους και δεν θα επέλεγαν το ίδιο τέλος που είχα δώσει εγώ στην ιστορία. Θεωρούσα πως θα επιθυμούσαν να επικρατήσει ένας νικητής. Τελικά μετά από κοινή συνέλευση, δηλαδή όλη η ομάδα μαζί, τα παιδιά αποφάσισαν πως δεν υπάρχει λόγος να επικρατήσει μια φυλή αλλά και οι δυο μαζί. Επέλεξαν δηλαδή το τέλος που είχα ήδη δώσει στην ιστορία. Η επιλογή αυτή επιβεβαιώνει πως τα παιδιά αντιλήφθηκαν και κατανόησαν το project και πλησίασαν σε μεγάλο βαθμό της αρχική στοχοθεσία.

1. Α.Αζίζι-Καλαντζή,  Α.Ζώνιου-Σιδέρη,  Α.Βλάχου, Προκαταλήψεις και στερεότυπα. Δημιουργία και αντιμετώπιση, ΥΠΕΠΘ -Γεν. Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης, Αθήνα, 1996
2. Α.Αυδή,  Μ.Χατζηγεωργίου, Η τέχνη του δράματος στην εκπαίδευση- 48 προτάσεις για εργαστήρια θεατρικής αγωγής, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2007
3. Ν.Γκόβας, Για ένα νεανικό δημιουργικό θέατρο- ασκήσεις, παιχνίδια, τεχνικές, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2003
4. Θ.Γραμματάς, Διδακτική του θεάτρου, Τυπωθήτω-Δαρδάνος, Αθήνα, 2001
5. Θ.Γραμματάς, Τ.Τζαμαργιάς, Πολιτιστικές εκδηλώσεις στο σχολείο, Ατραπός, Αθήνα, 2004
6. Μ.Δαμανάκη,  "Πολυπολιτισμική – Διαπολιτισμική Αγωγή, Αφετηρία, στόχοι, προοπτικές",  Εκπαιδευτικά 16 (1989)
7. Α.Δαφιώτη, Το θέατρο στην εκπαίδευση- Θεατρικές παραστάσεις και θεατρικό παιχνίδιΤ, Εκδόσεις Διάπλαση, Αθήνα, 2010
8. Α.Κοντογιάννη,  Mαύρη αγελάδα- άσπρη αγελάδα- Δραματική τέχνη στην εκπαίδευση και στην διαπολιτισμικότητα, Εκδόσεις Τόπος, Αθήνα, 2008
9. Α.Κοντογιάννη,Το βιβλίο της Δραματοποίησης, Πεδίο, Αθήνα, 2012
10. Λ.Κουρετζής, Το Θεατρικό Παιχνίδι και οι Διαστάσεις του, Ταξιδευτής, Αθήνα, 2008
11. Λ.Κουρετζής, Το Θεατρικό Παιχνίδι, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 1991
12. Μ.Μαργαρώνη, Η συμβολή της θεατροπαιδαγωγικής στην εκπαίδευση ατόμων με ειδικές (εκπαιδευτικές) ανάγκες, Κοντύλι, Βόλος, 2014
13. Γ.Μάρκου,  Εισαγωγή στην Διαπολιτισμική εκπαίδευση, Ελληνική και Διεθνής εμπειρία, Ηλεκτρονικές τέχνες, Αθήνα, 1997
14. Η.Ματσαγγούρας,  Η σχολική τάξη, Γρηγόρη, Αθήνα,2001
15. Χ.Μπακονικόλα,  Η θεατρική σχολική δημιουργία (β τεύχος), Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς και Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα, 2002
16. Μ.Ρουσάκη, Η Αδερφή μου είναι δράκος, Εκδόσεις Πατάκης, Αθήνα, 2015
17. Σ.Σεργή, Προσχολική μουσική αγωγή- Η επίδραση της μουσικής μέσα από τη διαθεματική μέθοδο διδασκαλίας στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών, Gutenberg, Aθήνα, 1995
18. Α.Τσιάρας, " Το δράμα και το θέατρο στην εκπαίδευση", Αστέριος Τσιάρας (επιμ.),Το θέατρο στην εκπαίδευση, Θεωρία και Πράξη- πρακτικά επιστημονικών ημερίδων, Παπαζήσης, Αθήνα, 2007
19. Ν.Χολεβά,  Εσύ όπως και εγώ: εξερευνώντας τη διαφορετικότητα μέσα από το θέατρο, Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, Αθήνα, 2010

Ξένοι Συγγραφείς

1. H.Beauchamp,  Tα παδιά και το Δραματικό Παιχνίδι-εξοικείωση με το Θέατρο, Eλένη Πανίτσκα (μτφρ), Τυποθήτω/ Δαρδάνος, Αθήνα, 1998
2. S.Bennet,  Drama: The practice of freedom, National association for the teaching of drama, third annual lecture, London, 1984
3. G.Bergahammer,  Drama Goes to School: An Examination of Theatre-in-Education,Youth Theatre Journal, London, 1988
4. Α.Boal,  Θεατρικά παιχνίδια για ηθοποιούς και για μη ηθοποιούς, Παπαδήμα Μαρία (μτφρ), Σοφία, Θεσσαλονίκη, 2013
5. P.Brook, The Empty Space, New York, Atheneum, 1968
6. J.Carol,  The treatment of Dr.Lister, Michell College of Advanced Education, Bathrust Australia, 1980
7. J.Cummins, Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση: Εκπαίδευση με σκοπό την ενδυνάμωση σε μια Κοινωνία της Ετερότητας, Σ.Αργύρη, Gutenberg, Αθήνα, 1999
8. G. D.Davis, Tools for teaching, Jossey-Bass, USA, 2009
9. G.Faure, S. Lascar, Το θεατρικό παιχνίδι, Αγνή Στρομπούλη (μτφρ), Gutenberg, Αθήνα, 1994
10. Freire, P., Η αγωγή του Καταπιεζόμενου, Κρητικός Γιάννης (μτφρ), Κέδρος, Αθήνα, 2009
11. N.Greig, Young People, New Theatre: A Practical Guide to an Intercultural Process, Routledge, New York, 2008
12. M.Hohmann,  "Interkulturelle Erziehung-Versuch einer Bestands-aufnahme", iAuslanderkinder in Schule und Kindergarten 4 (1983)
13. D.Hornbook, Education in drama, Falmer press, London, 1989
14. D.Hornbook, On the subject of drama, Routledge, London 1998
15. C.A.Μalchiodi,  Κατανοώντας τη ζωγραφική των παιδιών, Χρύσα Ξενάκη και Λίνα Παπαδοπούλου (μτφρ), Ελληνικά γράμματα, Aθήνα, 1988
16. B.Myerhoff, "The transformation of consciousness in ritual performances: Some thoughts and questions", R. Sechechner and W. Appel (eds.), By means of performance: Intercultural studies of theatre and ritual performances, Cambridge University
17. J.Neelands, T.Goode, Structuring drama work, Cambridge University press, Cambridge, 2000
18. B.Woolland, Η διδασκαλία του δράματος στο δημοτικό σχολείο, Ελένη Κανήρα (μτφρ), Ελληνικά Γράμματα, 2009, Αθήνα

H Αναστασία Γκιουζέλη, 25 ετών, είναι απόφοιτος Δραματικής σχολής, ασχολείται με την σκηνογραφία- ενδυματολογία και σύντομα θα είναι και απόφοιτος του τμήματος Θεατρολογίας του ΕΚΠΑ. Τα τελευταία 10 χρόνια συμμετέχει ενεργά στην εθελοντική οργάνωση ΄΄Δρόμοι Ζωής΄΄, όπου είναι υπεύθυνη για τις ομαδικές δραστηριότητες και τις εκδηλώσεις που αφορούν τα παιδιά και πραγματοποιούνται εντός του Κέντρου Επικοινωνίας. Κατά την διάρκεια των 10 αυτών χρόνων έχει εμψυχώσει πολλές θεατρικές ομάδες, κυρίως παιδιών Δημοτικού, και μαζί έχουν ανεβάσει αρκετές παραστάσεις.