Το εργαστήριο αφορά στη σύντομη παρουσίαση τριών μαθητικών συνεδρίων (Οκτώβρης 2017 και Μάιος 2018) με θέμα "Δημιουργική Μάθηση με τη συμβολή των Τεχνών", στα οποία συμμετείχαν σχολεία της  παιδαγωγικής μας ευθύνης στη Β' και Γ' Αθήνας. (Σχολικές Σύμβουλοι Β' και Γ' Αθήνας, αντίστοιχες Διευθύνσεις Β΄/θμιας Εκπαίδευσης, Επιστημονική Μονάδα "Τέχνες" του ΙΕΠ, συνεργασία σχολείων). Σκοπός των συνεδρίων ήταν η διάχυση καλών πρακτικών ανάμεσα στα σχολεία με την ένταξη των τεχνών στη διδασκαλία και στη σχολική ζωή και η ενθάρρυνση των μαθητών στην παρουσίαση των συλλογικών έργων τους. Οι εργασίες πραγματοποιήθηκαν είτε στο πλαίσιο των διδακτικών αντικειμένων μαθημάτων γενικής παιδείας είτε σε ερευνητικές- δημιουργικές εργασίες και προγράμματα. Προηγήθηκε ένας κύκλος σεμιναρίων στους εκπαιδευτικούς για την υποστήριξη των σχεδίων δράσης.  Η πρωτοβουλία γι' αυτή τη δράση  απορρέει από τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ για τη συμβολή των τεχνών στη διδασκαλία και προσιδιάζει στην παιδαγωγική φιλοσοφία για το ρόλο των τεχνών στη χειραφέτηση της μάθησης με την προαγωγή της κριτικής και δημιουργικής σκέψης. Οι βασικές διαπιστώσεις από την εμπειρία αυτή, ήταν η ενεργοποίηση των συναισθημάτων, η επικοινωνία στην ομάδα και η μετατόπιση απόψεων με τη διεύρυνση των οπτικών σε στερεότυπα ζητήματα. Στη συνέχεια του εργαστηρίου υλοποιήθηκαν τρεις ασκήσεις που αφορούν στη συσχέτιση λόγου- εικαστικών έργων.

Το εργαστήριο έγινε με αφορμή την υλοποίηση τριών (3) Μαθητικών Συνεδρίων με θέμα τις Τέχνες στο σχολείο, οι στόχοι των οποίων ήταν:

• Η διάχυση ιδεών και προτάσεων με την αξιοποίηση των τεχνών
• Η αλληλεπίδραση των μαθητικών ομάδων σε 'γεγονότα σκέψης και δημιουργίας'
• Η κατάρριψη στερεοτύπων στη γνώση

Οι διδακτικοί – μαθησιακοί στόχοι του εργαστηρίου:

• Να συνθέσουμε τη γνώση με τα καλλιτεχνικά ερεθίσματα
• Να δημιουργήσουμε μνήμη
• Να εντάξουμε τους εαυτούς μας στη μάθηση και στη δημιουργία
• Να αναδιαμορφώσουμε το μαθησιακό περιβάλλον
• Να κάνουμε τη μετάβαση από την τέχνη στην κοινωνία
• Να συσχετίζουμε και να συνθέτουμε
• Να δημιουργούμε ομαδικά και διαθεματικά
• Να τροποποιούμε ή να αλλάζουμε στάση απέναντι στα πράγματα

Οι ειδικοί στόχοι των προτεινόμενων εργαστηριακών ασκήσεων

• Να δώσουμε το "δικό μας" νόημα στα οπτικά ερεθίσματα
• Να βρούμε μέσα σε αυτά την προσωπική μας μνήμη, μια επιθυμία μας ή μια ματαίωσή της
• Να δώσει ο λόγος αφορμή. Η "λέξη" μέσα στο λόγο αποδομείται και αλλάζει νόημα καθώς υιοθετείται. Το ίδιο και η μουσική, ο χορός, μια θεατρική σκηνή, ένα έργο τέχνης.

• Τρία 6σέλιδα φύλλα εργαστηριακών ασκήσεων, που περιείχαν οδηγίες, έγχρωμες αποτυπώσεις έργων τέχνης, λογοτεχνικά κείμενα.
• Λευκά φύλλα Α4, μαρκαδόροι, μπογιές, ψαλίδια, κόλλες.
• Προβολή διαφανειών, βίντεο και οπτικοακουστικού υλικού.
• Η/Υ,  βιντεοπροβολέας, φωτογραφική μηχανή.

Στην έναρξη του εργαστηρίου οι συμμετέχοντες ενημερώθηκαν για τα τρία μαθητικά συνέδρια, τα οποία διεξήχθησαν με τη συμμετοχή των σχολείων παιδαγωγικής μας ευθύνης στο χρονικό διάστημα Οκτώβρης 2017- Μάιος 2018, την προβληματική των οποίων παρουσιάσαμε στη συνέχεια. Αναφέρθηκε η αρχική ιδέα οργάνωσης των μαθητικών συνεδρίων, η πρόσκληση ενδιαφέροντος στα σχολεία παιδαγωγικής μας ευθύνης, το χρονοδιάγραμμα προετοιμασίας, οι άτυπες συναντήσεις με τους εκπαιδευτικούς και τα βιωματικά σεμινάρια. Τα σεμινάρια, υποστηρικτικά της προετοιμασίας, αφορούσαν:

1. σε συναντήσεις συνεργασίας με βάση τα θέματα και παρουσιάσεις των εργασιών και των προβλημάτων στην πορεία ανάπτυξής τους,

2. σε ανάπτυξη διαλόγου με προσκεκλημένους ειδικούς από τους οποίο οι εκπαιδευτικοί μπορούσαν να αντλήσουν ιδέες και να συζητήσουν  τις δικές τους επιλογές.

Ακολούθησε ο βασικός προβληματισμός- ερώτημα του αντικειμένου εργασίας: "Γιατί με τις τέχνες στο σχολείο;" το οποίο τέθηκε σε διάλογο με βασικό σημείο ότι: Η τέχνη είναι μια γλώσσα για να μαθαίνεις, συσχετίζεις με την τέχνη ό,τι ζεις καθημερινά με τη δική σου σκέψη, φαντασία και κρίση και όχι με ό,τι σου λένε. Στα αναμενόμενα αποτελέσματα τονίστηκαν η διάχυση ιδεών, η ανάπτυξη δεξιοτήτων συνεργασίας και η ενθάρρυνση εκπαιδευτικών για την ενσωμάτωση των τεχνών στη διδασκαλία.

 Δειγματοληπτικά παρουσιάστηκαν σύντομα επτά από τις σαράντα περίπου εργασίες των μαθητικών συνεδρίων. Στην παρουσίαση, παρευρέθηκαν δύο εκπαιδευτικοί οι οποίοι συμμετείχαν με μαθητικές εργασίες στα συνέδρια και έκαναν ολιγόλεπτες παρουσιάσεις τονίζοντας "εκ των έσω" τη διαδικασία.  Προκειμένου να υπάρχουν περισσότερο βιωματικά ερεθίσματα, παρουσιάστηκε ένα βίντεο-εργασία για τα δικαιώματα των παιδιών με θέμα "Υπάρχουν κάποια παιδιά" και μια χορογραφία με στίχους και μελοποίηση των μαθητών στο ίδιο θέμα. 'Εγινε διάλογος στη διάρκεια αυτών των παρουσιάσεων με τους συμμετέχοντες, οι οποίοι εξέφρασαν απορίες, ερωτήματα για τη διαδικασία και έκαναν σχόλια για τα θέματα και τη μέθοδο που ακολουθήθηκε. Συζητήθηκε το θέμα των κινήτρων και των εργαλείων μάθησης μέσα από τις τέχνες και πώς οι τέχνες αξιοποιούνται ανά ειδικότητα και συνεργασίες ειδικοτήτων. Ολοκληρώνοντας τη συζήτηση, οι εισηγήτριες ανέφεραν τις δικές τους διαπιστώσεις από τη συνολική διαδικασία, επικεντρώνοντας στις δυσκολίες συνεργασίας ειδικοτήτων, στην ιδιαίτερη απήχηση των διαθεματικών εργασιών, στις επιμορφώσεις των εκπαιδευτικών με ειδικότητα εκτός των τεχνών, στους μαθητικούς ρόλους, στην αξιοποίηση των εξω-σχολικής καλλιτεχνικής παιδείας των μαθητών, στη δύναμη του οπτικο-ακουστικού μηνύματος κατά την πρόσληψη και στην ανάδειξη μαθητών με μειωμένη αυτοεκτίμηση στη διαδικασία και στην παρουσίαση.

Στο τελευταίο μέρος μοιράστηκαν συνολικά τρεις ασκήσεις στις ομάδες και με τη μέθοδο της ομαδικής εργασίας έγινε συσχέτιση εικαστικών έργων-κειμένων με ένα κοινό ερώτημα αλλά διαφορετική εστίαση στην επεξεργασία του υλικού  και επί μέρους οδηγίες. Με την ολοκλήρωση των εργασιών, έγινε η παρουσίαση από την κάθε ομάδα στην ολομέλεια και η συνολική αποτίμηση στον άξονα λόγος- εικόνα.

• Το κοινό ερώτημα-έρεισμα επεξεργασίας ήταν: Τα γνωστικά αντικείμενα προσκαλούν τις τέχνες;
• Η γενική οδηγία για την ανάπτυξη της άσκησης ήταν:Σημασία έχει το ‘δικό μας’ νόημα στα οπτικά ερεθίσματα.
• ‘Ισως κάπου βρίσκεται η προσωπική μας μνήμη

ή

• Η παραπομπή σε μια επιθυμία μας ή μια ματαίωσή της

ή

• Ο λόγος δίνει αφορμή. Η "λέξη" μέσα στο λόγο αποδομείται και αλλάζει νόημα καθώς υιοθετείται. Το ίδιο και η μουσική, ο χορός, μια θεατρική σκηνή, ένα έργο τέχνης.

• Οι επί μέρους οδηγίες για τις ασκήσεις ήταν:

ΑΣΚΗΣΗ Ι- Θεματοποίηση εικαστικού υλικού με επιλογή έργων -ΝΕΟΝ: Η ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΗΣ ΑΒΥΣΣΟΣ [ΕΚΘΕΣΗ 2016-17], ΩΔΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ.

Προαιρετικά συνοδευτικά κείμενα: 1. Ο "λόγος" της έκθεσης από την Ασκητική του Ν. Καζαντζάκη, 2. Γ. Ρίτσος, 1989. "Αφύσικη 'Ανθηση", Χειρονομίες, 1969-1970,  Ποιήματα, τ. Ι. Αθήνα: Κέδρος).

ΟΔΗΓΙΑ: Η άσκηση ενδυναμώνεται από το λόγο που είναι σημαντικός για τον καθένα μέσα από την ατμόσφαιρα του οπτικού σήματος. Η αφήγηση  γίνεται σε α' ενικό πρόσωπο, οι προτάσεις είναι μικρές, κοφτές, κύριες. Ο λόγος βέβαια, μπορεί να διατυπωθεί και διαφορετικά με παράλληλα συλλογικά οπτικά μηνύματα.

ΑΣΚΗΣΗ ΙΙ- Κατάτμηση εικαστικού έργου- Αποδόμηση- Ανασύνθεση- ΤΟ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟ, Α. ΑΚΡΙΘΑΚΗΣ, 1982.

Προαιρετικά συνοδευτικά κείμενα: 1. Ο Ελεγκτής, Μ. Σαχτούρης, Τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο, 1958. 2. Βλέποντας "νοσταλγικά", Κ.Χαρμπαντίδης, Χαλασμένες γειτονιές, Μανία Πόλεως, 1993.

ΟΔΗΓΙΑ: Το έργο "χωρίζεται" σε κομμάτια. Τα τμήματα αυτονομούνται. Η αφήγηση είναι οι σκέψεις του σημαντικού που εμπεριέχει για τον καθένα το οπτικό σήμα. Σε α' ενικό. Προτάσεις, μικρές, κοφτές, κύριες. Ο λόγος βέβαια, μπορεί να διατυπωθεί και διαφορετικά με παράλληλα συλλογικά οπτικά μηνύματα.

ΑΣΚΗΣΗ ΙΙΙ- Θεματοποίηση εικαστικού υλικού με στόχευση σε "σημεία" των έργων.  Επιλογή εικαστικών έργων: STORIES UNTOLD [ΕΚΘΕΣΗ 2018 - ΔΗΜΟΣ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ]. Προαιρετικά κείμενα: 1. Marina Abramovic, Απόσπασμα συνέντευξης στον Pablo Rico, 1998, Άμστερνταμ, 2. Στίχοι: Imagine, John Lennon.

ΟΔΗΓΙΑ: Η άσκηση ενδυναμώνεται από το λόγο που είναι σημαντικός για τον καθένα μέσα από την ατμόσφαιρα επιλεγμένου οπτικού σήματος. Η αφήγηση  γίνεται σε α' ενικό πρόσωπο, οι προτάσεις είναι μικρές, κοφτές, κύριες. Ο λόγος βέβαια, μπορεί να διατυπωθεί και διαφορετικά με παράλληλα συλλογικά οπτικά μηνύματα.

Αποτίμηση από την ομάδα: Σε άμεση σχέση με τις ασκήσεις, σχολιάστηκε η "στρέβλωση" των έργων είτε με τη "συνάντησή" τους με το λόγο είτε με εστιάσεις, επιλογές οπτικών σημείων όπου ελευθερώνεται χώρος για την προσωπική όραση με σκοπό την ανανέωση του διαλόγου με τον κόσμο αλλά και την προσωπική ταυτότητα. Σε γενικές γραμμές, ήταν κοινή η διαπίστωση για την ανάγκη υιοθέτησης της αντίληψης ότι η τέχνη διδάσκει, όπως και της διερευνητικής διάθεσης για τη δημιουργική ενσωμάτωσή της στη διδασκαλία. Έγιναν σύντομες αναφορές σε εναλλακτικές από τις υπάρχουσες προτάσεις, στα υλικά και στο χρόνο ενασχόλησης. Τονίστηκε από την ομάδα το θέμα "παιδεία" με τη συμβολή των τεχνών κυρίως λόγω της προσέγγισής της βάσει των συνειρμών, προϊδεασμών και αξιών του μαθητή και της μετατόπισης κατεστημένων αντιλήψεων που ενυπάρχουν στα Αναλυτικά Προγράμματα.   

ΦΑΣΕΙΣ: Εισήγηση (προβληματική, σκοπός, αναμενόμενα αποτελέσματα στο πλαίσιο της ανάπτυξης κινήτρων για την ενσωμάτωση της τέχνης στη διδασκαλία και τη διάχυσης ιδεών και πρωτοβουλιών). Διάρκεια: 15'

Ενδεικτικές παρουσιάσεις:  Διάρκεια: 10'

Παρέμβαση εκπαιδευτικών με εργασίες: Διάρκεια: 10'

Βίντεο, χορογραφία: "Υπάρχουν κάποια παιδιά": Διάρκεια: 10'

Συζήτηση- ερωτήσεις Διάρκεια: 15'

Εργαστηριακή άσκηση 20'

Παρουσίαση- αποτίμηση 10'

Τα οπτικοακουστικά ερεθίσματα που δόθηκαν στην αρχή αποτέλεσαν αφόρμηση για την ενίσχυση του ενδιαφέροντος  των συμμετεχόντων.

Η προβολή των διαφανειών και του βίντεο έγινε αφορμή για συζήτηση και διευκρινίσεις σχετικά με την πολυτροπική αξιοποίηση των Τεχνών στη σχολική πρακτική.

Οι εργαστηριακές ασκήσεις έδωσαν τη δυνατότητα στα μέλη των ομάδων να συνδιαλεγούν, να συνδημιουργήσουν και να παράγουν το κοινό τους έργο.

Η παρουσίαση του κοινού έργου της κάθε ομάδας στην ολομέλεια ανέδειξε το διαφορετικό στη σκέψη, στην ανάλυση και στη σύνθεση, που προκύπτει ως αποτέλεσμα της ομαδικής συνεργασίας.

Κάποια τεχνικά προβλήματα στην αρχή περιόρισαν τον διαθέσιμο  χρόνο του εργαστηρίου.

Βιογραφικό σημείωμα  Μαρίας Κωττούλα (έως 200 λέξεις):[1]

• Πτυχίο: Φιλοσοφική Σχολή Ιωαννίνων, Τομέας Φ.Π.Ψ, Τμήμα Παιδαγωγικής.
• Μεταπτυχιακές σπουδές και διδακτορική διατριβή στη Σχολική Παιδαγωγική ('Ερευνα).
• Επαγγελματική εμπειρία (1983-). Σχολεία: ΕΠΑΛ, ΕΠΛ, Πειραματικά Λύκεια.

Σχ. Σύμβουλος Β' Αθήνας (2014-18).

• Συμμετοχή σε ερευνητικά εκπαιδευτικά προγράμματα (διεθνή και ελληνικά).

• Δημοσιεύσεις σε θέματα Σχολικής Παιδαγωγικής, καινοτομιών στη διδασκαλία της γλώσσας, λογοτεχνίας και της ιστορίας με τη συμβολή των τεχνών.

• Συμμετοχή με εισήγηση σε ημερίδες, συνέδρια, επιμορφωτικά προγράμματα για τη συμβολή των τεχνών στη μάθηση. Ενδεικτικά: "Λογοτεχνία και κινηματογράφος ως αφηγηματικές γλώσσες", "Διαθεματικές διδακτικές προσεγγίσεις των φιλολογικών μαθημάτων με τη συμβολή των τεχνών", "Σύγχρονοι γραμματισμοί: Η συμβολή του οπτικού λόγου στην κατανόηση των εννοιών στα γλωσσικά μαθήματα", "Κινηματογράφος και Ιστορία: Διδάσκοντας με τη δύναμη του οπτικοακουστικού μηνύματος" (Συνδιοργάνωση με τη σχολή Καλών Τεχνών Παν. Ιωαννίνων), "Γλωσσικά μαθήματα και μουσεία για τις τέχνες", "Θέτοντας ερωτήματα για το πρόσφατο παρελθόν: Λογοτεχνικά κείμενα, προφορικές ιστορίες και εθνική κινηματογραφία".

• Παρακολούθηση σεμιναρίων με εκπόνηση εργασιών (διετές σεμινάριο σκηνοθεσίας, Πνευματικό κέντρο Δήμου Αμαρουσίου), "Εκπαίδευση μέσα από την τέχνη", Επιστημονική 'Ενωση Εκπαίδευσης Ενηλίκων 50 ώρες, Η τέχνη διερευνά την πραγματικότητα, 15 ωρών, σεμινάρια για δημιουργία ταινιών μικρού μήκους.

• Διοργάνωση μαθητικών συνεδρίων (2017-18) για την παιδαγωγική αξιοποίηση της τέχνης στη διδασκαλία.

• Διοργάνωση και υλοποίηση διασχολικών σεμιναρίων για τη συσχετισμένη ενσωμάτωση των τεχνών στη διδασκαλία (2015-18) α. σε συνεργασία με ΕΜΣΤ, β. Σε συνεργασία με ειδικότητες, γ. Σεμινάρια σε εκπαιδευτικούς για το ρόλο της τέχνης στα κίνητρα μάθησης γενικά, στη διδασκαλία ενοτήτων, στις δημιουργικές και ερευνητικές εργασίες.

Βιογραφικό σημείωμα Χριστίνας Παπαζήση (έως 200 λέξεις)

Πτυχίο: Φυσικομαθηματική Σχολή Πατρών, Τμήμα Βιολογίας

Μεταπτυχιακές σπουδές: Σπουδές στην Εκπαίδευση, τίτλος διατριβής:

Η συμβολή της μεθόδου ΄Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη΄ στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

 Διδακτορική διατριβή στον Τομέα της  Θαλάσσιας Οικολογίας.

Επαγγελματική εμπειρία (από το 1983. Σχολεία: Γυμνάσια, ΓΕΛ, Πειραματικά Λύκεια)

Συμμετοχή σε ερευνητικά επιστημονικά προγράμματα (διεθνή και ελληνικά)

Δημοσιεύσεις σε θέματα Φυσικών Επιστημών, Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Καινοτομιών στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών με τη συμβολή των Τεχνών.

Δημοσιεύσεις  σε περιοδικά σχετικά με τη συμβολή των τεχνών στη διδασκαλία και τη μάθηση. Ενδεικτικά:  Μια πρόταση οργανωμένης διδακτικής παρέμβασης για την καλύτερη κατανόηση εννοιών των Φυσικών Επιστημών με την αξιοποίηση της εικαστικής τέχνης  (ΕΡΚΥΝΑ, τ. 3, 2014),  Απόψεις μαθητών και εκπαιδευτικών σχετικά με τη διδακτική αξιοποίηση κατάλληλων εικαστικών έργων με σκοπό να διευκολυνθεί η κατανόηση εννοιών των Φυσικών Επιστημών (ΕΡΚΥΝΑ, τ. 10, 2016).

Διοργάνωση 3 μαθητικών συνεδρίων για την παιδαγωγική αξιοποίηση της τέχνης στη διδασκαλία σε συνεργασία με τις Διευθύνσεις Β' και Γ' Αθήνας, την επιστημονική μονάδα "Τέχνες" του ΙΕΠ και σχολεία της Β' και Γ' Αθήνας.

Διοργάνωση και υλοποίηση διασχολικών σεμιναρίων για την ενσωμάτωση των τεχνών (σε συνεργασία και με το ΕΜΣΤ) και για την αξιοποίηση του εκπαιδευτικού δράματος  στη διδασκαλία.

Παρακολούθηση βιωματικών σεμιναρίων/εργαστηρίων με θέμα την παιδαγωγική αξιοποίηση της Τέχνης, ενδεικτικά: Μετασχηματίζουσα μάθηση με τη συμβολή των Τεχνών.

•  

  ---

   Όλων των εισηγητών του εργαστηρίου σε περίπτωση περισσότερων του ενός.