Τα τελευταία χρόνια έχουν ενταχθεί στη μουσική εκπαίδευση σε όλο τον κόσμο οι μουσικοί σωλήνες Boomwhackers. Αυτοί οι χρωματιστοί και κουρδισμένοι σωλήνες που επινόησε ο Aμερικανός Craig Ramsell άλλαξαν τα δεδομένα της εκμάθησης της μουσικής: οι μαθητές μαθαίνουν ρυθμό, παίζουν μελωδίες και αρμονίες εντυπωσιακά εύκολα. Μπορούν να συμμετάσχουν όλοι στη μικρή ή μεγάλη ομάδα, ανεξάρτητα από τις προηγούμενες μουσικές τους γνώσεις ή την ηλικία τους. Ο ήχος κάθε σωλήνα αντιστοιχεί και σε μία νότα της χρωματικής και της διατονικής κλίμακας και παράγεται όταν χτυπηθεί σε σταθερό σημείο (καρέκλα, παλάμη, γόνατο, πάτωμα κ.ά.). Το μέγεθός τους διαφοροποιείται ανάλογα με το τονικό τους ύψος, ενώ τα έντονα χρώματα τους «ζωντανεύουν». Η ανθεκτικότητα των Boomwhackers δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές της προσχολικής ηλικίας, του Νηπιαγωγείου, όλων των τάξεων του Δημοτικού και του Γυμνασίου, αλλά και σε ενήλικες να εκτονωθούν και να εκφραστούν.

 Με ενεργητικό τρόπο, οι συμμετέχοντες του παρόντος εργαστηρίου θα γνωρίσουν τους μουσικούς σωλήνες και θα εμπλακούν σε βιωματικές δράσεις που θα συνδέονται με την εκτέλεση, τη σύνθεση και την ακρόαση. Με την ολοκλήρωσή του θα είναι σε θέση να εντάξουν στην καθημερινή διδακτική τους πράξη του χρωματιστούς σωλήνες, προσαρμόζοντας τις ιδέες τους στο γνωστικό επίπεδο και τις ικανότητες της ηλικιακής ομάδας στην οποία θα αναφέρονται κάθε φορά.

Κατά τη διάρκειά του, οι μουσικοί σωλήνες Boomwhackers θα έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο και θα (εμ)πλουτίσουν δημιουργικές δραστηριότητες και τραγούδια που εμπεριέχονται στα εγχειρίδια μουσικής Δημοτικού, Γυμνασίου και τα Ανθολόγια Μουσικών Κειμένων. Αναλυτικότερα, οι δραστηριότητες θα εστιάζουν:

1) στον ηχητικό πειραματισμό και τη σύνθεση με τους μουσικούς σωλήνες (δημιουργία ηχοτοπίου),

2) στον αυτοσχεδιασμό σε πεντατονική και μείζονα  κλίμακα,

3) στη ρυθμική και μελωδική εκτέλεση  τραγουδιών  τόσο με τους σωλήνες όσο και με άλλα κρουστά, καθώς και τις δυνατότητες ενορχήστρωσής τους,

4) στην προσέγγιση και κατανόηση της αρμονίας ενός τραγουδιού  με δημιουργικό τρόπο.

Επιπλέον, θα συζητηθούν θέματα σχεδιασμού μαθήματος μουσικής με σωλήνες boomwhackers, διαχείρισης τάξης και επέκτασης μουσικών δραστηριοτήτων για μαθητές όλων των ηλικιών. Ενδεικτικά θα αναφερθούμε στη στοχοθεσία του μαθήματος (γνωστικοί, συναισθηματικοί και ψυχοκινητικοί στόχοι), τον χρόνο ένταξης των μουσικών σωλήνων στη διδασκαλία, την προσαρμογή της εκάστοτε δραστηριότητας στις δυνατότητες των μαθητών, τη διατήρηση του ενδιαφέροντος και της δημιουργικής διάθεσης από όλους (εκπαιδευτικό μουσικής και μαθητές) και την εξασφάλιση της ενεργής συμμετοχής των μαθητών στη διαμόρφωση του μαθήματος.

Έχοντας δοκιμαστεί στην πράξη, οι εν λόγω δράσεις φιλοδοξούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για επιπλέον δημιουργικές δράσεις στην τάξη και αφετηρία για πειραματισμό με τους μουσικούς σωλήνες ώστε να χρωματίσουν το μάθημα της Μουσικής ακόμα περισσότερο!

Οι συμμετέχοντες επιδιώκεται, μεταξύ άλλων, να:

1) κατανοήσουν τον τρόπο ένταξης των μουσικών σωλήνων boomwhackers στη μαθησιακή διαδικασία

2) συνδυάσουν τους μουσικούς σωλήνες με άλλα μουσικά ρυθμικά και μελωδικά όργανα

3) αντιληφθούν το τρόπο διαχείρισης της τάξης σε ένα βιωματικό μάθημα

4) μεταμορφώσουν τη σχολική τάξη σε μια δυναμική ορχήστρα με ισότιμα μέλη.

• Μουσικοί σωλήνες boomwhavkers,
• Φλογέρες
• Κιθάρα
• Ρυθμικά κρουστά 

Μαθαίνουμε μουσική! Ώρα για παιχνίδι, έκφραση, δημιουργία, εκτόνωση, επικοινωνία, βίωμα. Η μουσική ακρόαση, το τραγούδι και το παίξιμο των οργάνων λειτουργούν άλλοτε παράλληλα και άλλοτε συμπληρωματικά συμβάλλοντας σημαντικά προς αυτήν την κατεύθυνση.

Τα τελευταία χρόνια έχουν ενταχθεί στη μουσική εκπαίδευση σε όλο τον κόσμο οι μουσικοί σωλήνες Boomwhackers. Αυτοί οι χρωματιστοί και κουρδισμένοι σωλήνες άλλαξαν τα δεδομένα της εκμάθησης της μουσικής: οι μαθητές μαθαίνουν ρυθμό, παίζουν μελωδίες και αρμονίες εντυπωσιακά εύκολα. Μπορούν να συμμετάσχουν όλοι στη μικρή ή μεγάλη ομάδα, ανεξάρτητα από τις προηγούμενες μουσικές τους γνώσεις ή την ηλικία τους. Με τον τρόπο αυτό, διδάσκονται και κατανοούνται βασικές μουσικές έννοιες, όπως το τονικό ύψος, η συνήχηση, η ένταση του ήχου, η ρυθμική αγωγή.

Παρουσίαση υλικού
Πρόκειται για κουρδισμένους, ανθεκτικούς και πλαστικούς σωλήνες τους οποίους επινόησε ο Aμερικανός Craig Ramsell. Ο ήχος κάθε σωλήνα αντιστοιχεί και σε μία νότα της χρωματικής και της διατονικής κλίμακας και παράγεται όταν χτυπηθεί σε σταθερό σημείο (καρέκλα, παλάμη, γόνατο, πάτωμα κ.ά.). Το μέγεθός τους διαφοροποιείται ανάλογα με το τονικό τους ύψος, ενώ τα έντονα χρώματά τους «ζωντανεύουν», κάνοντάς τους περισσότερο προσιτούς σε παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας. Παίζοντας και δημιουργώντας με τα παιδιά, οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί σε ολόκληρο τον κόσμο θεώρησαν ιδιαίτερα πρακτική την ένταξη των χρωμάτων τους στη μουσική σημειογραφία, βοηθώντας κυρίως τα μικρότερα παιδιά στη δημιουργική και βιωματική εκμάθηση της μουσικής γραφής, πέρα από στυγνούς κανόνες.

Η ανθεκτικότητα των Boomwhackers δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές της προσχολικής ηλικίας, του Νηπιαγωγείου, όλων των τάξεων του Δημοτικού και του Γυμνασίου, αλλά και σε ενήλικες να εκτονωθούν και να εκφραστούν, Τα μικρότερα παιδιά μπορούν να πειραματιστούν με τη διαφοροποίηση του ηχοχρώματος όταν χτυπούν το σωλήνα σε διαφορετικό υλικό και να δημιουργήσουν, παίρνοντας μέρος σε μουσικά παιχνίδια κατάλληλα για την ηλικία τους. Τα μεγαλύτερα παιδιά και οι ενήλικες ενθουσιάζονται με τις δυνατότητες του κάθε σωλήνα και απολαμβάνουν ακόμα περισσότερο τα ρυθμικά, μελωδικά και αρμονικά παιχνίδια.
Πριν παίξουμε με τα μουσικά όργανα στην ομάδα μας / τάξη μας η σωστή προετοιμασία είναι απαραίτητη. Αναλυτικότερα, θα πρέπει:

• να έχουμε θέσει στόχους
•  να έχουμε αποφασίσει ποια στιγμή της διδασκαλίας θα τα εντάξουμε
• να είμαστε σίγουροι ότι τα παιδιά μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του κομματιού
• να έχουμε όλα τα απαραίτητα υλικά
• να έχουμε κατανοήσει απόλυτα τους κανόνες του και τον τρόπο παιξίματός του
• να είμαστε έτοιμοι να διαφοροποιήσουμε την ενορχήστρωση που έχουμε κατά νου, λαμβάνοντας υπόψη και τις ιδέες των μελών της ομάδας μας
• να μπορούμε να ανεβάσουμε το βαθμό δυσκολίας κατά την εκτέλεση
• να μπορούμε να διατηρούμε αμείωτο το ενδιαφέρον των παιδιών
• να κατανοούμε πότε είναι η κατάλληλη στιγμή να ολοκληρώσουμε την εκτέλεση, ώστε να μην κουραστούν οι μαθητές
• να έχουμε δημιουργική διάθεση κι ΕΜΕΙΣ.

Οι μουσικοί σωλήνες Boomwhackers θα (εμ)πλουτίσουν τραγούδια, μουσικά έργα και δραστηριότητες που εμπεριέχονται στα σχολικά βιβλία μουσικής Δημοτικού και Γυμνασίου. Έχοντας δοκιμαστεί στην πράξη, οι δραστηριότητες αυτές φιλοδοξούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για επιπλέον δημιουργικές δράσεις στην τάξη κα αφετηρία για πειραματισμό με τους χρωματιστούς σωλήνες.
Ας παίξουμε…

Συστήνω το σωλήνα μου και τον εαυτό μου

Σχολικά εγχειρίδια:

• Γ’ & Δ’ Δημοτικού: Κεφ. 12: Xoρεύω με τη μουσική
• Γ’ Γυμνασίου: Κινηματογράφος και Μουσική

Οι μαθητές επιλέγουν έναν σωλήνα και κινούνται στο χώρο κατά τη διάρκεια της ακρόασης (Pink Panther song). Στο τέλος κάθε φράσης, ή σε όποιο άλλο σημείο κρίνει ο εκπαιδευτικός σταματά τη μουσική. Κάθε φορά που σταματάει η μουσική, οι μαθητές κάνουν διάφορες σύντομες δράσεις με στόχο την μεταξύ γνωριμία τους και την εξοικείωση τους με τον μουσικό σωλήνα.
Συγκεκριμένα:

Α) Κάθε μαθητής/τρια χτυπάει το σωλήνα του και προσπαθεί να τραγουδήσει τη νότα του σωλήνα που κρατάει. Στη συνέχεια, βρίσκει έναν τρόπο να τραγουδήσει το όνομά του με την ίδια νότα σε δύο χρόνους.
Β) Δημιουργούν ζευγάρια ή τριάδες (ανάλογα με τον αριθμό της ομάδας) και συστήνονται ο ένας τον άλλον τραγουδώντας το όνομά τους και χτυπώντας το σωλήνα τους σε όποιο σημείο θέλουν (παλάμη, γόνατο, πάτωμα κ.λπ.)
Γ) Σχηματίζουν ομάδες των 5 ατόμων με στόχο να φτιάξουν μια πεντάφθογγη κλίμακα από διαδοχικές νότες με βάση το σωλήνα/νότα που κρατούν
Δ) Οι μαθητές κάθε ομάδας τραγουδούν τα ονόματά τους διαδοχικά με βάση τη σειρά που έχουν στην πεντάφθογγη κλίμακα και σε χρόνο 2/4 ο καθένας.

Ανακαλύπτω τον ήχο του μουσικού σωλήνα

Σχολικά εγχειρίδια

1. Α’ Δημοτικού.: Α2: Ήχε, ήχε, είσ’ εδώ;
2. Β’ Δημοτικού: Β1: Με τα φτερά του ήχου

Ο εκπαιδευτικός μουσικής και οι μαθητές κάθονται σε κύκλο και κρατούν από ένα σωλήνα boomwhacker.

• Δίνεται 1’-2’ χρόνος, ώστε να φανταστούν το μουσικό σωλήνα ως ένα αντικείμενο που να παράγει ήχο (π.χ. μπαστούνι παππού, ρόπαλο, κ.λπ.). Παρουσιάζουν το ηχητικό αντικείμενο στην ομάδα διαδοχικά.
• Η ομάδα χωρίζεται σε γκρουπ των 4 ατόμων και καθεμιά καλείται να δημιουργήσει μία ρυθμική σύνθεση παίζοντας τους σωλήνες ως ηχητικά αντικείμενα. Κάθε σύνθεση μπορεί να αφηγείται και μια σύντομη ιστορία.
• Ακολουθεί παρουσίαση των συνθέσεων.
• Οι χρωματιστοί σωλήνες στη σειρά

Σχολικά εγχειρίδια

•  Β’ Δημοτικού: Β15: Από τα ψηλά στα χαμηλά

Α) 8 μαθητές κάθονται στη σειρά κρατώντας από ένα σωλήνα και σχηματίζοντας την Do+. Ο εκπαιδευτικός δείχνει ποιος μαθητής θα παίξει και τραγουδά το τραγούδι «Απ’ ψηλά στα χαμηλά» της Ν. Ατέσογλου. Με την επανάληψη/μίμηση το μαθαίνει όλη η τάξη. Με τον τρόπο αυτό εισάγονται στην έννοια της «κλίμακας».

Β) Οι μαθητές χωρίζονται σε 2 ομάδες, της εκτέλεσης και του τραγουδιού. Η ομάδα της εκτέλεσης στέκεται σε σειρά κρατώντας σωλήνες με νότες, όπως τα πλήκτρα του πιάνου (Do - Do’).

• Ο εκπαιδευτικός δείχνει με το χέρι του ποιος σωλήνας θα παίξει, έχοντας στο μυαλό του μια συγκεκριμένη σύντομη μουσική φράση ή μια γνωστή στα παιδιά μελωδία.
• Μόλις ολοκληρωθεί η φράση/μελωδία, η άλλη ομάδα θα πρέπει να την τραγουδήσει. Αν είναι οικεία σε κάποιους, μπορούν να πουν και τον τίτλο της (π.χ. Ήταν ένα μικρό καράβι κ.ά.).

Γ) Οι μαθητές κάθονται σε σειρά κρατώντας ένα σωλήνα, όπως τα πλήκτρα του πιάνου, σχηματίζοντας την κλίμακα Do+.

• Ένας από τους συμμετέχοντες είναι μαέστρος και δείχνει ποιος σωλήνας θα παίζει κάθε φορά.
• Οι σωλήνες /νότες ακολουθούν τις οδηγίες του μαέστρου.
• Προκειμένου να «οργανωθεί» ο αυτοσχεδιασμός, ο εκπαιδευτικός μπορεί να δώσει κάποιες κατευθύνσεις, όπως για παράδειγμα η πρώτη και η τελευταία νότα της σύνθεσής του να είναι Do4 ή να τελειώνει σε Si4 - Do5 (προσαγωγέας -τονική) ή σε Sol4 – Do4 ή Sol 4 - Do5 (δεσπόζουσα τονική), ώστε να δίνεται το αίσθημα του τέλους (πτώση).
• Ανάλογα με τις ικανότητες των μαθητών μπορούν να την τραγουδήσουν.

Σόμα Ντομ Τζάνγκαλ (Αφρική)

Σχολικά εγχειρίδια

1. Ε’ Δημοτικού: Κεφ. 23: Οι μουσικές του κόσμου
2. Μουσικό Ανθολόγιο Α’-ΣΤ’ Δημοτικού (σελ. 138)
3. Β΄ Γυμνασίου: «Σε ρυθμούς… αφρικάνικους»

Α) Ο εκπαιδευτικός μουσικής τραγουδάει ταυτόχρονα με την ακρόαση του τραγουδιού κάνοντας κινήσεις. Οι μαθητές τον μιμούνται.

• Διδάσκει τη μελωδία και τους στίχους του τραγουδιού με body percussion (ερώτηση-απάντηση).
• Οι μαθητές χωρίζονται σε 2 ομάδες και στέκονται αντικρυστά («αντιφωνία»).

Οι σωλήνες μοιράζονται ως εξής:
1η ομάδα (ερώτηση): 1ος: Si,La 2ος: Mi 3os: Sol,Fa# 4ος:Mi,Re
2η ομάδα (απάντηση): Mi (ζύμπε, τζάνγκαλ, άπρα)

• Ο εκπαιδευτικός μουσικής διδάσκει το τραγούδι με τους σωλήνες δείχνοντας ποιος παίζει κάθε φορά, ενώ τραγουδάει ταυτόχρονα. Η διδασκαλία γίνεται ανά μουσική φράση.

Β) Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες προκειμένου να ενορχηστρώσουν το τραγούδι. Η μία ομάδα εξασκείται με τους σωλήνες και η άλλη ενορχηστρώνει το τραγούδι με κρουστά. Το τραγούδι παρουσιάζεται και από τις δύο ομάδες ταυτόχρονα ως τελική εκτέλεση.Η εκτέλεση μπορεί να ηχογραφηθεί.

Blowing in the wind (Bob Dylan)

Σχολικά εγχειρίδια

1. ΣΤ’ Δημοτικού: Κεφ. 13: H μουσική μας ενώνει
2. Ανθολόγιο Μουσικών Κειμένων Γυμνασίου (σελ. 169)
3. Γ΄Γυμνασίου: Από το Γκόσπελ στο Ροκ

(Προηγούμενη γνώση μαθητών: Οι μαθητές γνωρίζουν ήδη την έννοια της συγχορδίας», τα είδη «μείζονα» και «ελάσσονα» και μπορούν να τις διακρίνουν).

•  Οι μαθητές ακούν το τραγούδι και μαθαίνουν να το τραγουδούν.
• Μαθαίνουν να τραγουδούν τη μπασσογραμμή με τη βοήθεια ενός μελωδικού οργάνου (με να, λα κ.λπ.) αρχικά και έπειτα με την ονομασία των νοτών (μπορούν να σημειώσουν και την ονομασία τους από κάτω τα φθογγόσημα).
• Τραγουδούν και μαθαίνουν να εκτελούν τη μπασογραμμή με μουσικούς σωλήνες παρακολουθώντας την παρτιτούρα.
• Χωρίζονται σε τρεις ομάδες: του τραγουδιού, των μουσικών σωλήνων, της δεύτερης φωνής (μπασογραμμή) και εκτελούν ταυτόχρονα όλοι μαζί. Η εκτέλεση μπορεί να ηχογραφηθεί.

Οι συμμετέχοντες διαδραμάτισαν ενεργητικό ρόλο  καθόλη τη διάρκεια του εργαστηρίου.

Εκφράστηκε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους μουσικούς σωλήνες και τις δυσκολίες/προβληματισμούς που είχαν για την ένταξή τους στη διδακτική τους πράξη.

Υλοποιήθηκαν όλοι οι στόχοι του εργαστηρίου.

Ελισάβετ Περακάκη, Μ.Μίντζα,  Παιχνίδια με τους μουσικούς σωλήνες Boomwhackers. Fagotto, Αθήνα, 2018.

Η Ελισσάβετ Περακάκη είναι εκπαιδευτικός μουσικής και διευθύντρια σε Γυμνάσιο της ΔΔΕ Πειραιά. Είναι διδάκτορας (2009) στον τομέα της Μουσικής Παιδαγωγικής και απόφοιτος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών (ΕΚΠΑ). Συμμετέχει με εισηγήσεις και εργαστήρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό και δημοσιεύσεις της υπάρχουν στην ελληνική και αγγλική γλώσσα. Από τις εκδόσεις Fagotto κυκλοφορούν το «Σχεδιάζοντας το σχολικό μάθημα Μουσικής» (2008), το «Παίζοντας μουσική με τα Boomwhackers» (2009) και «Παιχνίδια με τους μουσικούς σωλήνες Boomwhackers» (2018, συν-συγγραφέας). Διατηρεί το ιστολόγιο perakaki.wordpress.com. 

H Μαρίνα Μίντζα εργάζεται ως αναπληρώτρια εκπαιδευτικός της Μουσικής στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Είναι απόφοιτος του τμήματος Μουσικών Σπουδών Αθήνας και πτυχιούχος ανώτερων θεωρητικών. Έχει σπουδάσει πιάνο στο Ελληνικό Ωδείο και είναι απόφοιτος του Επιμορφωτικού Εργαστηρίου Καλλιτεχνικής και Δημιουργικής Εκπαίδευσης «ΑΝΙΜΑ» (2008-2010). Έχει συμμετάσχει ως εισηγήτρια σε παιδαγωγικές συναντήσεις για τους Μουσικούς Πρωτοβάθμιας Β’ και Γ’ Αθήνας και σε πολιτιστικά φεστιβάλ ως εμψυχώτρια εργαστηρίων. Έχει παρακολουθήσει πλήθος μουσικοπαιδαγωγικών σεμιναρίων και  κύκλους μαθημάτων αφρικάνικων κρουστών και body percussion. Είναι συν-συγγραφέας του βιβλίου «Παιχνίδια με τους μουσικούς σωλήνες Boomwhackers» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Fagotto (2018).