Το εργαστήριο παρουσιάζει την εμπειρία δύο εκπαιδευτικών του Μουσικού Γυμνασίου Λ.Τ. Ιλίου σε μια σειρά από μαθήματα και εκπαιδευτικές δραστηριότητες που συνέδεσαν το θέατρο και τη μουσική. Πρόκειται για δραστηριότητες που εκπονήθηκαν κατά την τελευταία πενταετία στο πλαίσιο δυο μαθημάτων του προγράμματος σπουδών των Μουσικών Σχολείων: την Ερευνητική Εργασία (Project) (μία ώρα εβδομαδιαίως στις πρώτες δύο τάξεις του Λυκείου) και τα Σύνολα Ελεύθερης Έκφρασης και Μουσικής Δημιουργίας (δύο ώρες εβδομαδιαίως στις τρεις τάξεις του Λυκείου). Τα μαθήματα αυτά αποτελούν μια ιδανική ευκαιρία για να επιτευχθεί η σύζευξη των δυο τεχνών και ταυτόχρονα να δοθεί η ευκαιρία σε μαθήτριες/μαθητές να αναπτύξουν δεξιότητες που θα τις/τους βοηθήσουν στη σχολική καθημερινότητά τους, τις σπουδές τους και τη ζωή τους γενικότερα.

Μέσα από τα project και τις δραστηριότητες που παρουσιάστηκαν στο εργαστήριο, οι μαθητές/τριες μπορούν:

α) να συνδέσουν τις δύο τέχνες με μαθήματα του προγράμματος σπουδών των Μουσικών Σχολείων (Θεατρολογία, Ιστορία Μουσικής, Ευρωπαϊκή Μουσική Θεωρία, Λογοτεχνία, Ξένες Γλώσσες, Ιστορία, Φιλοσοφία, Αρχές Κοινωνικών Επιστημών) στο πλαίσιο της διαθεματικότητας και της απόκτησης ποικίλων γνώσεων και κριτικών δεξιοτήτων με τη χρήση, μεταξύ άλλων, θεατρολογικών και μουσικολογικών ερευνητικών εργαλείων

β) να ανακαλύψουν τρόπους καλλιτεχνικής έκφρασης και δημιουργίας μέσα από τις δυο τέχνες και να αναπτύξουν δεξιότητες που ενδεχομένως δεν υπάρχει χρόνος να διερευνήσουν στο πλαίσιο άλλων μαθημάτων του ωρολογίου προγράμματος ή στον ελεύθερο χρόνο τους

γ) να διαμορφώσουν την προσωπικότητά τους μέσα από τη συνεργασία και τη διάδραση με συμμαθήτριες/τές και εκπαιδευτικούς, την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, την επικοινωνία με τα μέλη της σχολικής και εξωσχολικής κοινότητας, τη δυνατότητα επαγγελματικού προσανατολισμού σε επαγγέλματα που σχετίζονται με τις τέχνες και ειδικότερα το θέατρο και τη μουσική, και εντέλει την πορεία προς την αυτογνωσία και την ενήλικη ζωή μέσα από μια εμπλουτισμένη και διευρυμένη οπτική που προσφέρει η ενασχόληση με τις τέχνες.

Η παρουσίαση έγινε με τη χρήση power point και εξοπλισμού αναπαραγωγής ήχου.

Το εργαστήριο παρουσίασε αρχικά εν συντομία το θεωρητικό υπόβαθρο που οδήγησε τους δυο εκπαιδευτικούς και τις/τους συναδέλφους-συνεργάτες τους στην επιλογή των θεματικών αξόνων και του διδαχθέντος υλικού (βλ. βιβλιογραφία). Στη συνέχεια παρουσιάστηκαν μια σειρά από καλές πρακτικές που προέκυψαν μέσα από τους ακόλουθους κύκλους μαθημάτων και δραστηριοτήτων:

Α) Κύκλοι μαθημάτων θεωρητικού και πρακτικού προσανατολισμού (theory and performance)

Στο πλαίσιο της Ερευνητικής Εργασίας (Project) που συνδυάζει τη θεωρητική γνώση με την καλλιέργεια καλλιτεχνικών δεξιοτήτων οι μαθήτριες/τές της Α΄ και Β΄ τάξης Λυκείου διερεύνησαν τα εξής θέματα:

Α1. Δραματοποίηση αφηγηματικών κειμένων.

Στην ερευνητική αυτή εργασία οι μαθητές/τριες επέλεξαν από το σχολικό εγχειρίδιο της Φιλοσοφίας της Β’ Λυκείου τον «Μύθο του Σπηλαίου» του Πλάτωνα για να εφαρμόσουν πάνω σε αυτόν τους μηχανισμούς της δραματοποίησης με τη βοήθεια της θεατρολόγου του σχολείου και υπεύθυνης εκπαιδευτικού για το πρότζεκτ, Δήμητρας Κουφάκη. Έτσι, αφού πρώτα παρουσίασαν αναλυτικά στους/στις συμμαθητές/τριές τους όλα τα στάδια της διαδικασίας, στο τέλος απέδωσαν σκηνικά, με τη μορφή σύντομης —αλλά πλήρους— θεατρικής παράστασης με συνοδεία ζωντανής μουσικής, το «Μύθο του Σπηλαίου». Στο Σεμινάριο - Εργαστήριο συμμετείχαν και δύο μαθητές από την ομάδα που πραγματοποίησε το συγκεκριμένο πρότζεκτ, οι οποίοι περιέγραψαν στους ακροατές την εμπειρία τους από την επαφή με το εν λόγω γνωστικό αντικείμενο (Δραματοποίηση) και μετέφεραν τις εντυπώσεις και τα συναισθήματά τους από τη διαδικασία σκηνικής πραγμάτωσης του «Μύθου». Οι μαθήτριες/τές ήρθαν σε επαφή με τις δυσκολίες αλλά και την ικανοποίηση που προσφέρει η δραματοποίηση ενός κειμένου και εκτίμησαν τις δυνατότητες που τους παρείχε η διαδικασία, ώστε να κατανοήσουν ακόμα καλύτερα το κείμενο του Πλάτωνα, αλλά και τους νέους δρόμους που τους ανοίχτηκαν μέσα από τη θεατρική πράξη.

Α2. Η σχέση ανάμεσα στη Λογοτεχνία και το Μιούζικαλ.

Οι μαθήτριες/τές μελέτησαν αρχικά τη σχέση ανάμεσα σε ένα λογοτεχνικό κείμενο και το μιούζικαλ που βασίστηκε σε αυτό. Ο υπεύθυνος εκπαιδευτικός (Απόστολος Πούλιος) πρότεινε το μυθιστόρημα Οι Άθλιοι του Βίκτωρος Ουγκώ, στο οποίο βασίστηκε το ομότιτλο μιούζικαλ των Claude-Michel Schönberg, Alain Boublil και Herbert Kretzmer. Οι μαθήτριες/τές διάβασαν επιλεγμένα αποσπάσματα από το μυθιστόρημα και τα σύγκριναν με τα τραγούδια του μιούζικαλ με στόχο να εξετάσουν πώς οι περιγραφές και η ανάλυση χαρακτήρων του μυθιστορήματος μεταπλάστηκαν σε μια άλλη μορφή τέχνης, το τραγούδι. Ταυτόχρονα μελέτησαν κάποια από αυτά τα τραγούδια, με στόχο να τα ερμηνεύσουν παρουσία κοινού. Τα ίδια τα παιδιά αποφάσισαν να σκηνοθετήσουν κάθε τραγούδι, ώστε να παραπέμπει στις σκηνές του μιούζικαλ αλλά να διατηρεί και μια αυτονομία.

Επίσης, οι μαθήτριες/τές μελέτησαν την πιο σύνθετη σχέση ανάμεσα στο λογοτεχνικό έργο, τα βιώματα της συγγραφέα και το μιούζικαλ που εντέλει προέκυψε. Σε αυτή την περίπτωση χρησιμοποιήθηκε η Μαίρη Πόππινς/Mary Poppins που ξεκίνησε ως έργο της παιδικής λογοτεχνίας (1934) και μεταφέρθηκε ως μιούζικαλ αρχικά στο σινεμά (1964) και στη συνέχεια (2004) και στο θέατρο. Ταυτόχρονα οι μαθήτριες/τές παρακολούθησαν την ταινία Η μαγική ομπρέλα/Saving Mr. Banks η οποία στηρίζεται στη ζωή της συγγραφέως των σχετικών βιβλίων, Π. Λ. Τράβερς και παρουσιάζει, αρκετά τροποποιημένα, τα βιώματα που την οδήγησαν στη συγγραφή των βιβλίων αλλά και την επεισοδιακή εμπλοκή της στην προετοιμασία της ταινίας. Έτσι, οι μαθήτριες/τές βρέθηκαν αντιμέτωποι με ποικίλα ερεθίσματα και υλικό (παιδική λογοτεχνία, βιογραφία, ταινίες μυθοπλασίας, ντοκιμαντέρ) το οποίο προσέγγισαν για να αντιληφθούν τη μακρά διαδρομή της λογοτεχνικής ηρωίδας μέσα από διαφορετικές μορφές τέχνης. Και σε αυτή την περίπτωση, οι μαθήτριες/τές προσέγγισαν ερμηνευτικά τα τραγούδια του κινηματογραφικού και θεατρικού μιούζικαλ.

Α3. Ο ρόλος της μουσικής και του τραγουδιού στο ελληνικό θέατρο του 20ού αιώνα.

Οι μαθήτριες/τές ήρθαν σε επαφή με τραγούδια που γράφτηκαν από τη δεκαετία του 1920 μέχρι και το τέλος του εικοστού αιώνα, και αρκετά από αυτά τραγουδιούνται ακόμα και σήμερα χωρίς να είναι πάντοτε γνωστή η αφετηρία τους που ήταν άλλοτε έργα του ελληνικού και του παγκόσμιου ρεπερτορίου και άλλοτε η παρεξηγημένη αθηναϊκή επιθεώρηση. Με αυτόν τον τρόπο εξέτασαν όψεις της ιστορίας της Ελλάδας, του ελληνικού και το παγκόσμιου θεάτρου αλλά και της ελληνικής μουσικής. Στη συνέχεια οι μαθήτριες/τές παρουσίασαν τα τραγούδια στο κοινό, ως αυτοτελείς μουσικοθεατρικές σκηνές.

Ενδεικτικά κάποια από τα τραγούδια που προτάθηκαν από τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό (Α. Πούλιος) ως αφορμή για να μελετηθούν όλα τα παραπάνω ήταν: «Χάρτινο το φεγγαράκι» των Μ. Χατζιδάκι, Ν. Γκάτσου (από το θεατρικό έργο Λεωφορείο ο Πόθος του Τ. Ουίλιαμς), «Τον Σεπτέμβριο θυμάμαι» των Μ. Θεοδωράκη, Β. Ρώτα (από το θεατρικό έργο Ένας Όμηρος του Μπ. Μπήαν), «Το τραγούδι του Γλάρου» των Ε. Καραΐνδρου, Αρλέτας (από το θεατρικό έργο Ο Γλάρος του Α. Τσέχωφ), «Η Δευτέρα» των Γ. Στούπελ, Κ. Τσιάνου (από το μιούζικαλ Οι Φοιτηταί, διασκευή του έργου του Γ. Ξενόπουλου). Επίσης ήρθαν σε επαφή με παλιά επιθεωρησιακά τραγούδια όπως το  «Καλέ πατώνεις» των Γρ. Κωνσταντινίδη, Αιμ. Δραγάτση και το «Ομόνοια Πλας» των Μ. Θεοφανίδη, Γ. Ασημακόπουλου, Β. Σπυρόπουλου, Π. Παπαδούκα) —το σατιρικό χιούμορ και οι αφηγηματικές λειτουργίες των οποίων εξέπληξαν ευχάριστα τα παιδιά, τα οποία όμως συνειδητοποίησαν και τις ερμηνευτικές απαιτήσεις (τόσο ως μουσική όσο και ως θεατρική απόδοση) που έχουν αυτά τα λεγόμενα «ελαφρά» τραγούδια.

Α4. Μπέρτολντ Μπρεχτ.

Με αφορμή τα 60 χρόνια από το θάνατο (1956) του κορυφαίου συγγραφέα, θεωρητικού και θεατράνθρωπου του 20ού αιώνα, οι μαθητές/τριες παρουσίασαν τη ζωή και το θεατρικό έργο του Μπ. Μπρεχτ καθώς και τις καινοτόμες θεωρητικές του απόψεις, ενώ απέδωσαν σκηνικά δύο σύντομα μονόπρακτα έργα του και, με ζωντανή μουσική, αποσπάσματα από την Όπερα της Πεντάρας. Κατά τη διάρκεια της ερευνητικής εργασίας, οι μαθητές/τριες μελέτησαν αρκετά μονόπρακτα έργα του Μπρεχτ από τη συλλογή Τρόμος και Αθλιότητα του Γ’ Ράιχ, αλλά για την ημέρα της παρουσίασης επέλεξαν δύο από τα εικοσιτέσσερα της συγκεκριμένης συλλογής: Το Σύνθημα και Οι Φυσικοί, τα οποία απέδωσαν σκηνικά υπό μορφή σύντομης παράστασης. Όμως, δεν ήθελαν να παραβλέψουν τη σημασία της μουσικής τέχνης στο έργο του Μπρεχτ, γι’ αυτό ενέταξαν στην παρουσίασή τους ένα τραγούδι από την Όπερα της Πεντάρας, το «τραγούδι του Μακήθ». Τα παιδιά βρήκαν την παρτιτούρα και τα λόγια στο γερμανικό πρωτότυπο και με την καθοδήγηση των εκλεκτών συναδέλφων κας Ξένιας Τσέλιγκα (ΠΕ 79.01) που βοήθησε στην ενορχήστρωση και της κας Κατερίνας Παρασκευοπούλου (ΠΕ 07) που δίδαξε τη σωστή προφορά των γερμανικών στίχων απέδωσαν το τραγούδι με ζωντανή μουσική. Συγκινητική υπήρξε στο τέλος των μαθημάτων η δήλωση μιας μαθήτριας ότι «μετά από τη γνωριμία μου με το θεατρικό έργο και τις θεωρητικές απόψεις του Μπ. Μπρεχτ, βλέπω θέατρο με άλλα μάτια».

Α5: Η ελληνική οπερέτα.

Οι μαθητές/τριες διερεύνησαν τις ευρωπαϊκές καταβολές του μουσικοθεατρικού αυτού είδους, τη θεματολογία, τη μορφή και την εξέλιξή της στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα παρουσίασαν τους σημαντικότερους εκπροσώπους με τα έργα τους. Σε καλλιτεχνικό επίπεδο ερμήνευσαν με ζωντανή μουσική τραγούδια από γνωστές οπερέτες που σημείωσαν μεγάλη επιτυχία. Στόχος είναι η δουλειά που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο αυτού του πρότζεκτ να επεκταθεί και να συνεχιστεί στο πλαίσιο των Μουσικών Συνόλων του ωρολογίου προγράμματος των μουσικών σχολείων, με την ενεργή συμμετοχή και συνεργασία και πολλών άλλων εκπαιδευτικών, ώστε στο μέλλον να παρασταθεί ο Βαφτιστικός στην ολοκληρωμένη μορφή του.

Α6. Η παρουσίαση αμερικανικών/αγγλικών μιούζικαλ από αθηναϊκούς θιάσους.

Με αφορμή το ανέβασμα γνωστών αμερικανικών/αγγλικών μιούζικαλ από αθηναϊκούς θιάσους, ο υπεύθυνος εκπαιδευτικός (Α. Πούλιος) πρότεινε στις/στους μαθήτριες/τές να συγκρίνουν τις αθηναϊκές παραστάσεις γνωστών μιούζικαλ με τις αυθεντικές εξετάζοντας οπτικοακουστικά τεκμήρια, δημοσιεύματα, κριτικές και κυρίως τις αγγλικές και ελληνικές εκδοχές των τραγουδιών των έργων. Χρησιμοποιήθηκε υλικό από τα έργα Ωραία μου Κυρία (των F. Loewe, A. J. Lerner), Η Μελωδία της Ευτυχίας των R. Rodgers, O. Hammerstein), O Βιολιστής στη Στέγη (των Jerry Bock, Sheldon Harnick, και Joseph Stein), Σικάγο των John Kander, Fred Ebb, και Ebb & Bob Fosse. Τα παιδιά συνέκριναν τις ερμηνείες Ελλήνων και Άγγλων/Αμερικανών ηθοποιών και αντιπαρέβαλαν τους στίχους των τραγουδιών στις δυο γλώσσες. Εξέτασαν τον βαθμό στον οποίο οι ελληνικές αποδόσεις έμεναν πιστές στον λόγο και το πνεύμα των πρωτότυπων έργων και σε κάποιες περιπτώσεις πρότειναν εναλλακτικές λύσεις. Παρατηρήθηκε, ωστόσο, πως τα παιδιά ήταν λιγότερο πρόθυμα να ασχοληθούν με την ανάλυση των παραπάνω παραμέτρων: αυτό που πραγματικά ενδιέφερε τις μαθήτριες/τους μαθητές ήταν να ερμηνεύσουν τα τραγούδια των έργων (είτε στην ελληνική είτε στην αγγλική γλώσσα) επάνω στη σκηνή. Ήταν τόσο μεγάλη η επιθυμία τους να εμβαθύνουν περισσότερο στο θεατρικό τραγούδι και την επί σκηνής παρουσίασή του, ώστε πήραν την πρωτοβουλία να ζητήσουν από τον εκπαιδευτικό τη δημιουργία του Μουσικού Συνόλου «Μιούζικαλ».

Β) Κύκλοι μαθημάτων πρακτικού προσανατολισμού (performance): Το «Σύνολο Μιούζικαλ»

Το «Σύνολο Μιούζικαλ» λειτουργεί στο πλαίσιο των Συνόλων Ελεύθερης Έκφρασης και Δημιουργίας τα οποία προβλέπονται στο ωρολόγιο πρόγραμμα των τριών Λυκειακών Τάξεων των Μουσικών Σχολείων (δύο ώρες εβδομαδιαίως). Στο πλαίσιο των μαθημάτων αυτού του κύκλου οι μαθήτριες/τές και οι επιβλέποντες εκπαιδευτικοί (Απόστολος Πούλιος, Μιχάλης Παπαγεωργίου) προτείνουν αποσπάσματα από γνωστά και λιγότερο γνωστά μιούζικαλ (κυρίως θεατρικά, αλλά ενίοτε και κινηματογραφικά) τα οποία προσεγγίζονται ερμηνευτικά μέσα από διάφορες ομαδικές δραστηριότητες. Οι μαθήτριες/τές εκτίθενται σε ένα ρεπερτόριο που καλύπτει περισσότερο από οκτώ δεκαετίες, αφού μέχρι τώρα έχουν μελετήσει και ερμηνεύσει τραγούδια από μιούζικαλ της δεκαετίας του 1930 και του 1940 (Kiss Me Kate, The Lady in the Dark), τις κλασικές δημιουργίες του είδους από τα χρόνια του 1950 και του 1960 (The King and I, My Fair Lady, The Sound of Music), τις νεότερες επιτυχίες των δεκαετιών 1970 και 1980 (Annie, Evita, Merrily We Roll Along, Chicago, The Phantom of the Opera, Les Miserables, Miss Saigon) και φυσικά κομμάτια από τα πιο σύγχρονα μιούζικαλ που έχουν παρασταθεί ή γυριστεί τα τελευταία τριάντα χρόνια (Matilda, La La Land, The Greatest Showman).

Αφετηρία της διδακτικής προσέγγισης είναι ο ρόλος του τραγουδιού ως βασικού συστατικού στοιχείου ενός μουσικοχορευτικού έργου. Η φιλοσοφία της διδασκαλίας των τραγουδιών αυτών στηρίζεται στη ρήση του Yip Harburg, συνδημιουργού, μεταξύ άλλων του μιούζικαλ Ο Μάγος του Οζ, ο οποίος κάποτε είπε: «Οι λέξεις σε κάνουν να σκέφτεσαι, η μουσική σε κάνει να νιώθεις. Το τραγούδι σε κάνει να νιώθεις τις σκέψεις». Έτσι, οι μαθήτριες/τές αντιλαμβάνονται ότι ενώ σε ένα έργο ο (διά)λογος μας βοηθά να αντιληφθούμε τις σκέψεις των χαρακτήρων και μουσική μας βοηθά να νιώσουμε καλύτερα τα συναισθήματά τους, το τραγούδι είναι εκείνο που μας βοηθά
να νιώσουμε τις σκέψεις τους. Έτσι, μέσα από τα τραγούδια των μιούζικαλ που καλούνται να ερμηνεύσουν πρέπει να επικοινωνήσουν στο κοινό συναισθήματα, κίνητρα, αποφάσεις, βιώματα, αναμνήσεις των ηρώων/ηρωίδων των έργων.

Σχεδόν πάντα στα τραγούδια που καλούνται να ερμηνεύσουν τα παιδιά υπάρχει μια σύγκρουση, άλλοτε εξωτερική κι άλλοτε εσωτερική: η ερμηνεύτρια/ο ερμηνευτής καλείται να πείσει μέσα από το τραγούδι του τους άλλους ήρωες του έργου αλλά και τον ίδιο του/της τον εαυτό για αυτά που τραγουδά. Όταν το τραγούδι είναι λυπητερό, ο ήρωας/η ηρωίδα μοιάζει να αποζητά τη δικαίωση. Όταν το τραγούδι είναι χαρούμενο, ο ήρωας/η ηρωίδα φαίνεται πως θέλει να πείσει τον εαυτό του/της και τον υπόλοιπο κόσμο ότι αξίζει να νιώθει ευτυχισμένος/η.

Αρκετές φορές, εκτός από τους στίχους, τα κρυμμένα νοήματα/συναισθήματα ενεργοποιούνται από τα δομικά στοιχεία ενός τραγουδιού. Για παράδειγμα, το ανιόν και το κατιόν διάστημα ογδόης στο “Somewhere over the rainbow” δείχνει τη μετάβαση της ηρωίδας από την πραγματικότητα στον ονειρικό κόσμο του Οζ, στον οποίο μεταμορφώνεται και αποκτά δύναμη, ενώ το κατιόν διάστημα ογδόης δηλώνει την επιστροφή της στην ασφάλεια του σπιτιού της με τα καινούρια εφόδια, τα οποία απέκτησε στο Οζ και τα οποία τη βοηθούν να ζήσει καλύτερα από εδώ και τώρα. Η αλλαγή της τονικότητας επίσης κρύβει συνήθως ποικίλα νοήματα, αφού μια υψηλότερη τονικότητα σε ένα τραγούδι (όπως στο “Hooverville” από το μιούζικαλ Annie) μπορεί, για παράδειγμα, να τονίσει την αυξανόμενη ένταση της διαμαρτυρίας των ηρώων. Επίσης σημασία έχει η συνήθως κυκλική φόρμα ενός τραγουδιού: κουπλέ-ρεφρέν-κουπλέ-ρεφρέν-γέφυρα-ρεφρέν. Η επανάληψη των ρεφρέν πρέπει να σηματοδοτεί την κλιμάκωση των συναισθημάτων των ηρωίδων/ηρώων και να μην είναι πια απλή επανάληψη ενός μέρους του τραγουδιού.

Σε κάθε μάθημα, οι μαθήτριες/τές ξεκινούν με τον αυτοσχεδιασμό και τον παραλληλισμό των υποθέσεων των έργων με την ελληνική — σχολική και εξωσχολική — καθημερινότητα. Επιστρατεύονται η φαντασία αλλά, ενίοτε, και η αντικατάσταση —όταν δηλαδή οι μαθήτριες/τές αντιμετωπίζουν μέσα στο τραγούδι μια κατάσταση που δεν έχουν βιώσει τους προτείνεται να την παραλληλίσουν με κάποιο άλλο δικό τους βίωμα το οποίο μπορούν να ανακαλέσουν. Στη συνέχεια, οι μαθήτριες/τές διερευνούν ερμηνευτικά μονοπάτια, εξετάζουν πιθανούς συσχετισμούς ανάμεσα στα έργα του ρεπερτορίου, πειραματίζονται με την κινησιολογία και τη χορογραφία και «στήνουν» ένα πρόγραμμα παράστασης. Στο τελικό παραστασιακό αποτέλεσμα τα τραγούδια που παρουσιάζονται στο κοινό συνδέονται με ένα λεπτό αφηγηματικό νήμα που, ακόμα κι όταν δεν γίνεται πλήρως αντιληπτό από τους θεατές, βοηθά τις μαθήτριες/τους μαθητές να αντιληφθούν το συνολικό πλαίσιο της εργασίας τους στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, να «αναμετρηθούν» με τους εαυτούς τους και τις ταυτότητές τους (ηλικιακές, έμφυλες, εθνοτικές) και να χρησιμοποιήσουν τη γνώση και την εμπειρία που τους πρόσφερε η καλλιτεχνική τους έκφραση ως εφαλτήριο για τα επόμενα βήματά τους στη σχολική και την ενήλικη ζωή.

Μια από τις μαθήτριες που συμμετείχαν στο σύνολο Μιούζικαλ δήλωσε ότι αυτό που της έκανε ιδιαίτερα καλό ήταν η ελευθερία που ένιωθε στη διάρκεια των μαθημάτων: ελευθερία στην επιλογή του υλικού, στον σχεδιασμό της παρουσίασής του, στους τρόπους έκφρασής της. Τόνισε πως η παρουσία των δύο καθηγητών ήταν σημαντική καθώς καθοδηγούσαν διακριτικά τις μαθήτριες/τους μαθητές του Συνόλου σε όλες τις κινήσεις τους και βοήθησαν να προσεγγίσουν τα έργα με ουσιαστικό τρόπο.

Θεωρούμε πως η παρουσίαση των καλών πρακτικών άφησε καλές εντυπώσεις στους/στις συνέδρους που παρακολούθησαν το εργαστήριο. Η συμμετοχή των μαθητών/τριών μας συνέβαλε στην επιτυχία του εργαστηρίου, καθώς τα προσωπικά τους βιώματα και οι εκτιμήσεις τους για τις δραστηριότητες και τα πρότζεκτ στα οποία ενεπλάκησαν έχουν ξεχωριστή σημασία για την αποτίμηση της αξίας όσων εμείς παρουσιάσαμε. Κάθε σχολική δράση, εντός και εκτός σχολικής τάξης, πρέπει να στηρίζεται σε μία σκέψη: «Πώς θα κάνουμε καλύτερη τη ζωή των μαθητών/τριών μας;» Θεωρούμε πως μέσα από το συνδυασμό θεάτρου και μουσικής μπορούμε να βελτιώσουμε τις ζωές των παιδιών, δείχνοντάς τους σταυροδρόμια στα οποία συναντιούνται τέχνη και ζωή —και στα οποία η ζωή βελτιώνεται χάρη στην τέχνη, ενώ η τέχνη εμπλουτίζεται από τις εμπειρίες της ζωής.

1. Harriet Hyman Alonso, Yip Harburg: Legendary Lyricist and Human Rights Activist, Wesleyan University Press, Middletown, 2012.
2. Κωστάντζα Γεωργακάκη, Η Εφήμερη Γοητεία της Επιθεώρησης, Polaris, Αθήνα, 2013.
3. Joe Deer & Rocco Dal Vera, Acting in Musical Theatre. A Comprehensive Course. Second Edition, Routledge, London, 2016.
4. John Franceschina, Music Theory through Musical Theatre. Putting it Together, Oxford University Press, Oxford, 2015.
5. Paul Harvard, Acting Through Song. Techniques and Exercises for Musical-Theatre Actors, Nick Hern Books, London, 2013.
6. Άλκηστη Κοντογιάννη, Το Βιβλίο της Δραματοποίησης, Πεδίο, Αθήνα, 2012.
7. Tracy Moore & Allison Bergman, Acting the Song. Performance Skills for the Musical Theatre, Allworth Press, New York, 2008.
8. Παύλος Μάτεσις (επιμ.), Αρχιτέκτονες του Σύγχρονου Θεάτρου, Δωδώνη, Αθήνα, 1990.
9. Πλάτων Μαυρομούστακος, Το θέατρο στην Ελλάδα 1940-2000: Μια Επισκόπηση, Καστανιώτης, Αθήνα, 2005.
10. Απόστολος Πούλιος, «Απλή (;) μετάβαση», Μαρία Καρανάνου & Εύα Σαραγά (επιμ.), Απλή Μετάβαση. Ένα μιούζικαλ των Θέμη Καραμουρατίδη & Γεράσιμου Ευαγγελάτου (πρόγραμμα παράστασης), Εθνικό Θέατρο, Αθήνα, 2019, σ. 7-9.
11. Μανώλης Σειραγάκης, Το Ελαφρό Μουσικό Θέατρο στη Μεσοπολεμική Αθήνα, Καστανιώτης, Αθήνα, 2009.
12. Περσεφόνη Σέξτου, Δραματοποίηση: Το Βιβλίο του Θεατρο-Παιδαγωγού, Καστανιώτης, Αθήνα, 1998.
13. Jessica Sternfeld, The Megamusical, Routledge, London, 2011.

Ο Απόστολος Πούλιος είναι απόφοιτος του Τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Α.Π.Θ. και Διδάκτορας Κοινωνιογλωσσολογίας του ίδιου τμήματος. Είναι επίσης πτυχιούχος πιάνου και ανώτερων θεωρητικών του Ελληνικού Ωδείου. Διδάσκει Αγγλικά, Πιάνο και Μουσικό Θέατρο στο Μουσικό Γυμνάσιο—Λ.Τ. Ιλίου, ενώ παράλληλα είναι μέλος ΣΕΠ του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Νέες Τάσεις στην Ανάλυση και τη Διδασκαλία της Νέας Ελληνικής». Έχει συμμετάσχει σε συνέδρια γλωσσολογίας, πολιτισμικών σπουδών, μουσικολογίας και θεατρολογίας στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Οι δημοσιεύσεις του εντάσσονται στον χώρο της Κοινωνιογλωσσολογίας, του Λόγου των ΜΜΕ και της Ιστορίας του Ελληνικού Μουσικού Θεάτρου.

Η Δήμητρα Κουφάκη είναι απόφοιτη του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών, Ε.Κ.Π.Α. και μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ίδιου Πανεπιστημίου. Επιπλέον είναι διπλωματούχος Βυζαντινής Μουσικής από το Ωδείο του Πειραϊκού Συνδέσμου. Έχει συμμετάσχει σε συνέδρια θεατρολογίας, μουσικολογίας και ελληνικής παλαιογραφίας στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Διδάσκει Θεατρική Αγωγή και Βυζαντινή Μουσική στο Μουσικό Γυμνάσιο—Λ.Τ. Ιλίου από το 2010 και παράλληλα συντονίζει τη θεατρική ομάδα του σχολείου.